Իմ մանկության եռագույնը

Պատրիկ Նժդեհի Ազատյան

Մեր ինքնության հիմքերը ձեռք ենք բերում մանկության վաղ շրջանում մեր անմիջական ընտանիքից: Այնուամենայնիվ, քանի դեռ մեր առաջ չեն բացվել արտաքին աշխարհի դարպասները, մենք, թերևս, տեղյակ չենք մեր ամբողջական ինքնության պատկերի մասին: Միայն այն ժամանակ, երբ ունենում ենք հղման կետ, լիովին կամ համենայն դեպս մասնակիորեն գիտակցում ենք, թե ով ենք մենք։ Մեզանից շատերի համար, ովքեր ծնվել և մեծացել են հայկական սփյուռքում, ինքնության զարգացումը բարդ գործընթաց է եղել։ 

Հետադարձ հայացք նետելով, թե ինչպես ձևավորվեց իմ հայկական ինքնությունը, մտքումս վառ են մնացել որոշ իրադարձություններ: Դեռ մանուկ հասակում իմացա հայկական դրոշի մասին: Այդ ժամանակ Հայաստանը դեռ Խորհրդային Միության կազմում էր: Ընտանիքով ուղևորվել էինք իմ ծննդավայր քաղաքից՝ մայրաքաղաք Թեհրանից հարավ-արևմուտք գտնվող Արաք քաղաք (հին Սուլթանաբադ)՝ իմ մայրական տատիկի և պապիկի տուն: Մայրաքաղաքից մոտ 280 կմ հեռավորության վրա գտնվող այդ բնակավայրը ժամանակին գավառական փոքր քաղաք էր՝ ցուրտ ձմեռներով և մեղմ ամառներով: Այն մեր ընտանեկան հանգստավայրն էր ամռանն ու արձակուրդներին։ 

Թերևս այնտեղ էր, որ առաջին անգամ իմացա հայկական դրոշի մասին: Մորաքույրս Արմինեն էր, որն ինձ սովորեցրեց դրոշի գույները՝ երեխայի համար կատարյալ հանգավորված մի այսպիսի երկտողով:

«Կարմիր, կապույտ, նարնջի, մեր դրոշակ հայրենի, 

Ես կկոչեմ բում, բում, կեցցե՜ իմ մայր Հայաստան»։

Հաջորդ մի քանի օրվա ընթացքում նա կատակով ստուգում էր դրոշի գույների իմ գիտելիքները։

«Կարմիր, կապույտ, կանա՞չ»,- չարաճճիորեն հարցնում էր նա։

«Ո՜չ»,- բացականչում էի ես։

«Կարմիր, կապույտ, դեղի՞ն»:

«Ո՜չ»,- ըմբոստանում էի։

«Կարմիր, կապույտ …»,- և նա սպասում  էր իմ պատասխանին:

«Նարնջի՜»,- ես լրացնում էի նրա նախադասությունը:

Վստահ չեմ՝ արդյոք այդ ժամանակ նույնիսկ գիտեի, թե որտեղ է գտնվում «Հայաստանը»։ Սակայն զգում էի, որ դա լավ վայր է, ընտանիքիս համար շատ հարազատ մի վայր, որը նրանք սիրում և փայփայում էին: Ես նույնիսկ համոզված չէի, որ դա ուրիշ մի վայր է, քան այն, որտեղ գտնվում էինք։ Վաղ մանկության տարիներին որոշ ժամանակ կարծում էի, որ Հայաստանն այնտեղ է, որտեղ մեծաթիվ հայեր կային։ Իմ պատկերացումներում դա մի տեղ էր, որտեղ արձակուրդների ընթացքում ընտանեկան մեծ հավաքույթներ էին լինում, որտեղ բոլորը խոսում էին հայերեն և հետևում տոնական ավանդույթներին․ մի վայր, որը շատ նման էր մայրական տատիկիս և պապիկիս տանը:

Տարվա մեծ մասն ապրելով մայրաքաղաքում՝ ես միշտ ցանկանում էի վերադառնալ այնտեղ:

Թեհրանում, երբ մայրիկս զբաղված էր տնային գործերով,  առիթն օգտագործելով՝ ես մեր հյուրասենյակի երկու բազկաթոռների վրայից հանում էի բարձիկները, դրանց փայտե կմախքներն իրար միացնելով՝ ստանում երևակայական մեքենա, որն ինձ տանում էր դեպի մտացածին նպատակակետ: Հաճախ էի պատկերացնում, որ վերադառնում եմ տատիկիս և պապիկիս տուն, որտեղ ինձ էին սպասում տոնական ավանդույթներն ու տատիկ-պապիկիս, մորաքույրների և քեռիների ջերմ գրկախառնությունները:

Մի առիթով հարցրեցի հայրիկիս՝ Նժդեհին, թե ուր ենք ուղևորվելու իմ փայտե մեքենայով:

«Ո՜ւ-ո՜ւ-ո՜ւ։ Պապ, այսօր ո՞ւր պիտի գնանք»:

«Հայաստան»,- պատասխանեց նա։

«Դա այնտեղ է, որտեղ տատիկն ու պապի՞կն են ապրում»,- հարցրեցի։

«Ո՛չ, տղաս,- գորովանքով ժպտաց նա:- Հայաստանը այնտեղ չէ, որտեղ տատիկն ու պապիկն են ապրում։ Դա այն վայրն է, որտեղից եկել են քո (հայրական) տատիկն ու պապիկը, և հենց այդ վայրում ենք մենք ուզում մի օր բնակություն հաստատել»:

Փաստացի նա ճիշտ էր, բայց ես շփոթվեցի: Չեմ հիշում՝ արդյոք այլ հարցեր տվեցի, բայց հասկացա, որ Հայաստանը նաև հայրիկիս համար է թանկ վայր։ 

Այսպիսով, այդ օրվանից ես իմ մտացածին մեքենան «վարում էի» դեպի Հայաստան:

Սփյուռքում հայ երեխա լինելը այլ առիթներով ևս շփոթության տեղիք էր տալիս։ 

Ավելի տարիքով մորեղբայրս, կրկին Նժդեհ անունով, սիրում էր աշխարհագրությունը: Նա ինձ էր նվիրել աշխարհի մի մեծ գունագեղ քարտեզ, որի ներքևի հատվածում պատկերված էին բոլոր համապատասխան դրոշները: Քանի որ դեռ իմ սեփական սենյակը չունեի, մայրիկս քարտեզը փակցրեց մեր մեկ սենյականոց բնակարանի միջանցքի պատին: Ես շատ փոքր էի ամբողջ քարտեզը տեսնելու համար, բայց գլուխս կարող էր հասնել ներքևի մասում գտնվող աշխարհի դրոշների հատվածին: Երբ քարտեզը փակցվեց, ես ոգևորված շտապեցի դեպի այն՝ որոնելու կարմիր, կապույտ և նարնջագույն դրոշը:

«Ո՞ւր է հայկական դրոշը»,- հարցրեցի մայրիկիս։

Հստակ պատասխանը չեմ հիշում, այն պետք է որ երկար լիներ: Բայց հիշում եմ հիասթափությունս:

Վաղ մանկությանս տարիներին իմ սերնդակից շատ երեխաների նման ես պատսպարված էի արտաքին աշխարհից: Դա փոխվեց, երբ սկսեցի դպրոց հաճախել: Չնայած դեռ մասնավոր դպրոցում էի սովորում, և իմ շրջապատում հայ երեխաներ էին, ես սկսեցի ավելի շատ շփումներ ունենալ այլազգիների հետ: Նրանք ուսուցիչներ էին, խանութների սեփականատերեր, մուրացկաններ, փողոցային առևտրականներ և այլն:

Իմ աշխարհը սկսեց բացվել, և ես հասկացա, որ մենք տարբերվում ենք մեծամասնությունից: Եվ որ մենք Հայաստանում չենք: Ինձ սկսեց հետաքրքրել, թե ինչպես ենք մենք «տեղավորվում» այս հսկա աշխարհում:

Մինչ այդ պահը ես դեռևս չէի տեսել օդում ծածանվող իսկական հայկական եռագույն դրոշ։ Իրանը խստորեն սահմանափակում էր «ապստամբների» խորհրդանիշների օգտագործումը հասարակական վայրերում: Կարծեմ առաջին անգամ եռագույնի՝ գարնանային թարմ օդում ծածանվելու ականատեսը եղա Հայոց ցեղասպանության հիշատակի ոգեկոչման արարողության ժամանակ։ Երիտասարդ մորաքույրս՝ Շաքեն, այդ արարողությանը ելույթ ունեցողներից էր: 

Թեհրանի հյուսիսում գտնվող Արարատ նորակառույց մարզահամալիրում արարողությանը մասնակցելու հրավիրվել էին հայկական բոլոր վարժարանները: Այդ օրվանից երկու բան եմ հիշում։ Նախ, դժվար էր լսել մորաքրոջս կրակոտ ելույթը բարձրախոսներից, և երկրորդ՝ դպրոցականների ձեռքերին ծածանվող հազարավոր հայկական եռագույնները: Համալիրի ներսում Իրանի պետական դրոշի կողքին էր նաև մի մեծ հայկական դրոշ (մեր «համայնքի» համար փակ դռների ետևում գրեթե ամեն ինչ թույլատրելի էր):

Այն ժամանակ դեռ ամբողջ ուժով ընթանում էր Սառը պատերազմը։ Հայերը նույնպես անմասն չէին այդ անցողիկ գնացքից։ Մեր համայնքի մեջ սառը պատերազմն իրեն դրսևորում էր անհեթեթ վիճաբանություններով: Ոգեկոչման նշանակության մասին խոսելու փոխարեն՝ մեծահասակների քննարկումները պտտվում էին այն բանի շուրջ, թե ինչու է օգտագործվում եռագույնը: Հնչում էին եռագույնի օգտագործման կողմ և դեմ նախա-անկախության դասական փաստարկները:

Այդ տարիքում մանրախնդիր քաղաքականությունը ինձ չէր հետաքրքրում: Ես գիտեի, թե ինչ եմ զգում: Ինձ՝ պատանուս, հայոց ծածանվող եռագույնը հուշում էր, որ մենք միայն կրոնական համայնք կամ էթնիկ խումբ չենք, այլ ազգ, որը ցանկացած ուրիշ ազգից պակաս արժանավոր չէ։

Մինչև այսօր,  երբ տեսնում եմ օդում ծածանվող հայկական եռագույնը, ունենում եմ ապրիլյան այն պայծառ և արևոտ օրվա նույն զգացողությունը, և երբ վերջինիս գույները աղավաղվում են անտարբերության, ծուլության և անտեղյակության պատճառով, տհաճություն եմ զգում։ 

Եվ չնայած Հայաստանն այժմ ազատ և անկախ է՝ ծածանվող դրոշն ինձ նաև հիշեցնում է մեր առջև ծառացած դժվարին աշխատանքի մասին, այն գործի, որ Առաջին հանրապետության հիմնադիրները կանխատեսել էին և խորհրդանշական կերպով ներդրել դրոշի գույների մեջ. 

կարմիրը՝ հեղափոխական պայքարի համար, որ հայ ժողովուրդը դարեր շարունակ մղել է հանուն գոյատևման,

կապույտը՝ անկախության և ազատության հասնելու հանրապետության թռիչքի համար, 

նարնջագույնը՝ անկախության ձեռքբերման և պահպանման համար պահանջվող քրտնաջան աշխատանքի, ինչպես նաև բոլորի մոտ բարգավաճման երազանքը խորհրդանշող ցորենի արտերի համար։ 

Բայց այս գույները պարզապես կարծրացած խորհրդանիշեր չեն. դրանք կենդանի են, քանի որ հեղափոխական և նորարարական միտքը, ինչպես նաև քրտնաջան աշխատանքը դեռ անհրաժեշտ են` հաղթահարելու Հայաստանի առջև այժմ ծառացած խնդիրները, նվաճելու ընկերային (սոցիալական) և տնտեսական արդար հասարակություն, և մեր պետության ու ժողովրդի համար անկախության և ազատության ավելի բարձր աստիճան:

Հայաստանում բնակություն հաստատեցի միգուցե ենթագիտակցական մակարդակում իմ տատիկի ու պապիկի տանն ունեցածս այն զգացմունքների փնտրտուքով։ Մանուկ հասակում չէի սխալվել: Նրանց տունը Հայաստանն էր, բայց Հայաստանն է նաև այն, որտեղ ապրում եմ հիմա։ 

Մանկությանս փայտե մեքենան վերջապես հասել է իր նպատակակետին:

Նկար՝ Իմ մանկության Հայաստանը

https://www.civilnet.am/news/2020/06/01/Իմ-մանկության-եռագույնը/386107