Saygı ve minnet ile anıyoruz

Kevork Papazyan, uzun yıllar boyunca Ermenilerin Yunanistan meclisindeki ilk ve tek temsilcisi oldu. Papazyan Küçük Asya felaketinden sonraki zor yıllarda görevini Ermeni göçmenlerine adadı.  Yunan meclisinin Ermeni milletvekili Kevork Papazyan, liberal olmasına rağmen, özelikle kralcılar tarafından sevilir ve Yunanistan Ermeni cemaati için her desteği alırdı.

1892 yılında Redesto’da (Tekirdağ) doğdu. Osmanlı İmparatorluğu döneminde ve daha sonra Diaspora’da Batı Ermenileri açısından tanınmış isimler  mezun eden (Tekfurdağı/Tekirdağ) bölgesindeki Ermeni okullunda ilk öğrenimine başlayan Papazyan , daha sonra ailesi tarafından Gelibolu’daki özel bir okula gönderildi. 1908 yılında Üsküdar Berberyan Okuluna devam etti ve mezun oldu. Edebiyat, dilbilim ve sanat derslerinde başarılı bir öğrenciydi. Papazyan eğitimini İstanbul Hukuk fakultesinde tamamladı. 

Birinci Dünya Savaşı sırasında Harbiye Nezaretin’de  görev yaptı. Terhis sonrası memleketi Raidesto’ya döndü. Terk edilmiş bazı Türk evlerinin yakılması vesilesiyle, sahte ifadeler sonucu suçlandı ve şehirdeki diğer Ermenilerle birlikte Türk polisi tarafından tutuklandı. Bir süre hapsedildi ve bölgedeki büyük bir grup Ermeniler  ile Şam’a sürgün edildi. Şam da  mülteci yardım kuruluşlarında  tercüman olarak çalıştı. Akrabalarının Suriye’nin güneyindeki Duma kentine sürgün edildiğini öğrenmesi ile onları bulup aynı kentte  özel bir şirkette çalıştı.

Savaşın sonunda bir grup gençle birlikte “Araradyan Kardeşliği” ni kurduğu Şam’a geri döndü. Suriyenin Deir ez-Zor çölünü aşmış hayatta kalmayı başarmış Ermeniler için büyük çabalar ardından karşılama ve konaklama yeri yarattı.

1919’da, Redesto’ya (Tekirdağ) bölgedeki terk edilmiş Ermeni gayrimenkul lerinin temsilcisi olarak döndü. 

1920 senesinde profesyonel olarak İstanbul’da avukatlık yaptı. Doğu Trakya Yunanistan’a dahil edildiğinde, bölgedeki  Ermeni cemaatleri, Yunan Parlamentosu’nda temsil edilme hakkını elde eder. Kevork Papazyan büyük bir çoğunluk tarafından seçilir ve 1920’den 1922’ye kadar Yunan Parlamentosu’ndaki ilk Ermeni temsilci olur. Aynı dönem Doğu Trakya  Türkler tarafından işgal edilir. 

Papazyanın vekil dönemindeki Ermeni diplomasi heyetleri ile iş birliği iki ülke arasındaki  ilişkilerde olumlu siyasi sonuçlar getirir. Atina ve Selanik Ermeni elçiliklerinde görev yapan Dikran Çagyan, Kalust Aslanyan  ve Harutyun Kılıçyan ile 1925 sonrası da  Ermeni diplomatlar tarafından adı ve mücadelesi konuşulur.

1921’de, Büyük Güçlerin, Sevr Antlaşması’nın şartlarını yeniden gözden geçirme niyeti Hellen meclisinin Ermeni vekiline endişe yaratır . 

15 Şubat 1921 de yapılan toplatıda sözü alan vekil kürsüden vekillere seslenir :

Hellen Meclisinde Trakya Ermenilerinin temsilcisi olarak  […] (ως αντιπρόσωπος των Αρμενίων της Θράκης εν τη Ελληνική Συνελεύσει […] ) Halklarımızın  ortak mücadelelerine ve felaketlerine tanıklık eden Sevr antlaşmasının revize edilmesi, yaşanan acıların ve felaketlerin ödüllendirilmesidir. Umut ederdik ki uluslararası vicdan dünyanın tüm devletlerini Türk despotizminin yeniden ayağa kaldırılmasının insanlık tarihinde bir leke olacağına ikna eder. (τους οποίους κοινοί αγώνες σφαγών και δηώσεων συνδέουσιν αρρήκτως μετά του ελληνισμού, διαμαρτύρονται κατά της μελετωμένης αναθεωρήσεως της Συνθήκης των Σεβρών, ήτις θέλει είσθαι επιβράβευσις των σφαγών τούτων και δηώσεων, ελπίζουσι δ’ ότι η παγκόσμιος συνείδησις θα πείση τους κραταιούς της Γης, ότι η επαναφορά της τουρκικής δεσποτείας θ’ αποτελέση στίγμα της παγκοσμίου ιστορίας.)

Daha sonraki senelerde Papazyan, Trakyadaki Ermeni okullarını ve topluluklarını desteklemek için devlet bütçesinden fonlar onaylamayı ve hatta Trakya Ermenilerinin vergiden muaf olmalarını başarır.

1922’de, Yunan ordusununa bağlı general Torkom emirleri altında özel bir askeri birlik organize edilir. Papazyan İstanbul ve İzmit‘ten  gelen gönüllü askerin birliğe katılması için devletin sorumlularının desteğini alır. Kısa bir dönem sonra hazırlanan lejyon İzmire eğitime gönderilir. 

Küçük Asya Felaketi ardından, İzmir’den doğu Trakya’ya yüzbinlerce Yunanlı ile birlikte  80.000 ile 100.000 arası Ermeni savaş göçmenini varır.

Papazyan, Ermeni ve Yunanlı göçmenlerin Selanik ve çevresine yerleştirilmesi için liderlik rolünü üstlenir. Ermeni göçmenler  ile Yunan hükümeti arasındaki ana bağlantı haline gelir.

Şubat 1923’te Selanik’teki ilk Ermeni gazetesini, baş editör Levon Mozyan ile yayımlar. Alik (Dalga) 1927 yılına kadar günlük olarak  yayımlanır.  Bu dönemde Papazyan İstanbul’da yayımlanan Ermeni gazetelerine  de makaleler yazar. 

Selanik Ermeni cemati  üyesi olarak, cematine yıllarca hizmet verir. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra karısı Sira ve kızı Rita ile Atina’ya yerleşir.

Atina da yayımlanan ermenice günlük Azat Or gazetesinde yazarlık yapar.  Fransız gazetelerinden metinler tercüme eder . 1948’den 1950’ye kadar Hamaskayin Kültür Derneği’ne başkanlık eder.

Kevork Papazyan 10 Kasım 1953’te kısa bir hastalıktan sonra vefat etmiştir. Cenazesi Atina Surp Krikor Lusavoriç kilisesindeki ayinden sonra  Kokinya 3. mezarlığında defnedilmiştir. 

Kevork Papazyan hayatını halkı için sürekli bir mücadeleye adamıştır. Hayatının her döneminde  önceliklerini, zor seneler yaşayan ermeni göçmenlere adamış, onların manevi dengeleri için gerekli olan her desteği sunmuştur. 

Saygı ve minnet ile anıyoruz.

Tzourou İra  

Atina, 10 Kasım 2019 

Makaleye eşlik eden fotoğraf materyali Hayk  Zakyan’ın kişisel arşivinden alınmıştır.

Kaynaklar: 

• “Ermeni-Yunan Askeri İlişkileri ve İşbirliği Tarihi” Atina 2010, Samvel Ramazyan. 
• “Makedonya Trakya Ermeni Cemaati Memorandumu” 1929, Asadour Magaryan. 
• “Genel Takvim” 1953, 1960, Garo Kevorkyan. 
•  Azat Or Gazetesi 10 Kasım 1953. 
• “Yunanistan’da Ermeni Basını” Sarkis Agabatyan, Armenika Baskısı. 
• “Ermeni Periyodik Basın 1794-1934”. Yerevan 1934, Karekin Levonyan. 
• “Yunanistan Parlamentosu Milletvekilleri 1915-1936” 2011, Yunan Parlamentosu Vakfı Yayını.
• Mıgırdiç Çilingiryan Armenika dergisi Ocak Mart  2014 sayı 80