ՊԷՅՐՈՒԹԻ ԱՄԵՐԻԿԵԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՒԱՆԴՆԵՐՈՒ ԱԿՈՒՄԲ

,ԶՂՋՈՒՄ, ՀԱՇՏՈՒԹԻՒՆ, ՀԱՏՈՒՑՈՒՄ, ԵՐԲ ԱՐԴԱՐՈՒԹԵԱՆ ԿԱՄԱՐԸ ԿԸ ԹԵՔԻ ՅԱՒԵՐԺՈՒԹԵԱՆ ԿՈՂՄԸե ՆԻՒԹՈՎ ԴԱՍԱԽՕՍՈՒԹԻՒՆ

Կազմակերպութեամբ Պէյրութի ամերիկեան համալսարանի Հայկական աւանդներու ակումբին, հինգշաբթի, 25 ապրիլ 2019-ին, երեկոյեան ժամը 8:30-ին, նոյն համալսարանին ,Մունիպ եւ Անժելա Մասրիե շէնքի ճարտարագիտութեան դասախօսութեան սրահին մէջ տեղի ունեցաւ Հայոց ցեղասպանութեան ոգեկոչման 104-րդ ամեակին նուիրուած ձեռնարկ մը, որուն ընթացքին Նիւ Եորք համալսարանին մէջ քաղաքական գիտութիւններու դասախօս, հրապարակագիր եւ խմբագիր ու ,Ազատ ալիքե կայքի համահիմնադիր փրոֆ. Այտա Էրպալ տուաւ ,Զղջում, հաշտութիւն, հատուցում, երբ արդարութեան կամարը կը թեքի յաւերժութեան կողմըե (Apology, “Re”conciliation, Restitution: when the Arc of Justice Bends towards Infinity) խորագիրով դասախօսութիւն մը, ուր անդրադարձաւ Թուրքիոյ մէջ Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման հոլովոյթին:
Հայկական աւանդներու ակումբին անունով բացման խօսքը արտասանեց ակումբի նախագահ Ալիք Մեսրոպեան: Ան յայտնեց, որ, թէկուզ Թուրքիա կը շարունակէ Հայոց ցեղասպանութեան ժխտողական քաղաքականութիւնը, սակայն այդ մէկը զինք զերծ չի պահեր պատասխանատուութենէն, իսկ հայկական աւանդներու ակումբին կողմէ շուրջ երկու տասնամեակներ շարունակ կազմակերպուած Հայոց ցեղասպանութեան վերաբերող ձեռնարկներն ու դասախօսութիւնները փաստեր են, որ ուսանողութիւնը պահանջատէրն է իր իրաւունքներուն: Ապա ան հակիրճ կերպով ներկայացնելէ ետք փրոֆ. Արտա Էրպալբեմ հրաւիրեց զինք: Փրոֆ. Այտա Էրպալ առաջին հերթին ներկայացուց բանախօսութեան բանալի բառերը: Ան ըսաւ, որ օսմանեան լուծին տակ գտնուող հայերը ո՛չ թէ օսմանեան փոքրամասնութիւնը կը կազմէին, այլ բռնի կերպով փոքրամասնութիւն դարձած էին: Ապա ան թուեց ,զղջումե եւ ,հաշտութիւնե բանալի բառերուն նրբութիւններըդիտուած սոյն ուսումնասիրութեան հոլովոյթին ընդմէջէն: Ան ըսաւ, որ զղջումը ո՛չ թէ Հայոց ցեղասպանութեան իրագործման կ՛ակնարկէ, այլ հայերուն տառապանքին ժխտողականութեան. իսկ ինչ կը վերաբերի “re”conciliation բառին, որ այս թղթակցութեան մէջ թարգմանած ենք որպէս ,հաշտութիւնե, անգլերէնին մէջ կը պարունակէ լեզուական նրբութիւն մը, ուր դիտել կու տայ, որ իբր թէ անցեալին հայերը եւ թուրքերը համահաւասար եւ համաձայն կերպով ապրած են եւ ,հաշտութեամբե պիտի վերադառնան նախորդ վիճակին, ինչ որ ճիշդ չէ, յայտնեց դասախօսը:
Էրպալ նիւթին ներկայացումը սկսաւ օր մը առաջ Լիբանանի մէջ Ցեղասպանութեան ոգեկոչման քայլարշաւէն նկարով մը, ուր կ՛երեւէր պաստառ մըվրան ֆրանսերէնով գրուած. ,Ցեղասպանութեան ոճիրը կարելի է ներել, սակայն կարելի չէ մոռնալե: Բանախօսութեան որպէս մուտք, Էրպալ լուսարձակի տակ առաւ թրքական պետութեան հիմնադրութենէն ետք երկրին մէջ գործած քաղաքական կուսակցութիւններն ու անոնց վարած իշխանութեան անդրադարձը հայերուն եւ միւս փոքրամասնութիւն դարձածներուն վրայ: Յաջորդիւ, Էրպալ թուեց 1923-էն ետք հաստատուած այն օրէնքները, որոնք հայութեան եւ միւս փոքրամասնութիւն դարձածներուն վնաս հասցուցած են, ինչպէս երկիրը լքելէ ետք չվերադառնալու օրէնքը, ինչքերու գրաւման օրէնքը եւ տարագրութեան օրէնքը: Էրպալ խօսեցաւ նաեւ այլ օրէնքներուն մասին, ինչպէսաքսորը, հրեաներուն դէմ բռնութիւնները, հարստահարութիւնները, որոնց շարքին աւելի քան 200 տոկոսի հասնող տուրքերը:

Բանախօսը մանրամասնութիւններ տուաւ նաեւ պատմութեան ընթացքին օսմանեան տիրապետութեան տակ զանազան բռնութիւններու իբրեւ հետեւանք իսլամացած հայերուն մասինառանձնացնելով Տէրսիմի պարագան: Ցոյց տալով Տէրսիմի քարտէսը Էրպալ թուեց գիւղերուն անունները, որոնք ապացոյց են անոնց հայկական ըլլալուն, ինչպէս նաեւ անդրադարձաւ Սապիհա Կէօքչենի (Աթաթիւրքի հոգեզաւակ Խաթուն Սեվիլճեան), Տէրսիմի ռմբակոծման ու Տէրսիմի մէջ տիրող քաղաքական մթնոլորտին, որուն պատմութիւնը միայն վերջերս է, որ երեւան կ՛ելլէ: Բռնի իսլամացման ծիրին մէջ, Էրպալ խօսեցաւ Տեվշիրմէի մասին, որ թիրախ ունէր քրիստոնեայ պատանիներ առեւանգել, իսլամացնել եւ զինուորութեան մէջ օգտագործել:

Նոյն գծով, փրոֆեսէօրը անդրադարձաւ յոյներու աքսորին, հայկական զինեալ պայքարի տարիներուն Թուրքիոյ իշխանութեան Թուրքիոյ հայերուն դէմ վարած քաղաքականութեան, ալեւիներու ջարդին, քիւրտերու հարցին, հասնելով մինչեւ Հրանդ Տինք ու Սեւակ Պալըքճը:
Փրոֆ. Այտա Էրպալ այս առաջին բաժինով ապացոյցներ ներկայացուց Թուրքիոյ մէջ տիրող անհաւասար կացութեան եւ կանոնաւոր կերպով հայերն ու միւս ոչ-թուրք ազգերը երկրէն հեռացնելու եւ անոնց ինչքերը իւրացնելու քաղաքականութեան: Անկէ ետք անդրադարձաւ ,զղջումե-ի քաղաքականութեան: Ան ըսաւ, որ դեկտեմբեր 2008-ին ,Ներողութիւն կը խնդրեմե (ozur Diliyorum) շարժումը, ուր թուրք մտաւորականներ զղջումի ստորագրահաւաք կատարեցին, խորքին մէջ ոչ թէ զղջում էր Ցեղասպանութեան իրագործման, այլհայերուն տառապանքները անտեսելուն: Էրպալ ներկայացուց զղջում մը իրականցնելու եւ ներողութիւն յայտնելու քայլերը, որոնք են յանցանք, յանցագործի եւ տուժողի կողմեր, պատասխանատուութեան ճշդում: Ան ներկայացուց ստորագրահաւաքի արշաւին գրութիւնը, որուն հիման վրայ տեղի կ՛ունենար ներողութիւնը, եւ ուր կը պակսէին զղջումի բոլոր տուեալները, ու յստակ չէր, թէ ո՛վ որմէ, ինչի՛ համար ներողութիւն կը խնդրէր ու ի՛նչ պիտի ըլլար հետեւանքը: Այս ըսելով, ան լուսարձակի տակ առաւ նաեւ ,Մեծ եղեռնե բառին օգտագործման քաղաքականացումը, որ ժամանակի ընթացքին յստակացաւ նաեւ ամերիկեան արտաքին քաղաքականութեան մէջՕպամային Հայոց ցեղասպանութեան ոգեկոչման առիթով արտասանած խօսքերուն մէջ: Հոս Էրպալ ներկայացուց այս արշաւին Թուրքիոյ աջակողմեաններուն եւ ձախակողմեաններուն թեր եւ դէմ կարծիքներ:
Էրպալ բանախօսութիւնը եզրափակեց ներկայ ժամանակաշրջանին Թուրքիոյ ներքին եւ արտաքին քաղաքականութիւնը լուսարձակի տակ բերելով:
Աւելի քան երկու ժամ տեւած բանախօսութիւնը վերջ գտաւ հարց-պատասխանով, որմէ ետք օգտաշատ զրոյցը շարունակուեցաւ սրահէն դուրս:

---

http://www.aztagdaily.com/wp-content/uploads/2019/05/MAY1_2019.pdf