Soykırım sonucu: Yeni Maraş

20. yüzyılında soykırıma maruz kalan Ermeni halkının kanlı katliamlardan kurtulabilen kısmı tüm dünyaya yayıldı. Batı Ermenistan ve Kilikya’nın farklı yerleşimlerinden zorla çıkarılan, vatansız bırakılan Ermeniler asla hafızalarından anayurtlarını silmediler. Ermeni Diasporasını oluşturan bu nesil farklı ülkelerde faaliyet gösteren kendi derneklerine, gazetelere, kültür ve eğitim merkezlere memleketlerinin isimlerini veriyorlardı. 

1918 yılında Doğu Ermenistan’ın bir parçasında Ermeni devleti yeniden doğdu. ‘Denizde boğulan’ Ermeniler için bu bir fener niteliği taşıyordu. Eğer yaşanan soykırımının artdından altı asırlık aradan sonra Ermeni devleti kurulmasaydı dünyanın en eski uygarlıklarından biri olan Ermenilerin kaderi düşünmek bile korkunç.

İkinci dünya savaşından sonra on binlerce Ermeni evladı cephede hayatını kaybetti ve Sovyet Ermenistanı demografi açısından kötü bir durumla karşı karşıya kaldı. Böylece Sovyet hükümeti diasporadan göç organize etmeye izin verdi ve dünyanın farklı köşelerinden binlerce Ermeni vatana yahut vatanın başka bir parçasına geri döndü. Sovyet Ermenistanı’nda da onlar kendi öz yurtlarını unutmadılar.Kaybettiklerini bu topraklarda bulmaya çalıştılar. Bu açıdan ilk olarak anayurtlarının, memleketlerinin isimlerini yaşatmaya başladılar.Böylece yeni vatanı eski isimleriyle yeniden inşa ettiler.  

İşte Yerevan’da bulunan Nor Maraş (Yeni Maraş) mahallesi bu örneklerden biridir…

ESKİ  MARAŞ

Büyük ve Küçük Ermenistan sınırları dışınıda Dağlık Kilikya bölgesinde bulunan Maraş eski zamanlardan beri bu isimle anılıyor (farklı dönemlerde Germanike, Gurgum isimleri de kullanılmış) ve eski zamanlardan beri burada Ermeniler yaşamış. Maraş’ta Ermenilerin sayısı özellikle Bizans döneminde arttı ve dolayısıyla bölgenin yönetimi Ermenilere devredildi. Bölgenin en meşhur Ermeni yöneticisi Pilartos Varajnuni oldu. Onun hakimiyeti altında kısa süreliğine Maraş 1065 yılında Tüm Ermeniler Katolikosunun güzergahı oldu.Kilikya Ermeni Krallığının oluşumundan sonra Maraş Ermeni devletinin bir parçası oldu. 16’Incı yüzılda Maraş Osmanlı tarafından işgal edildi.

                                     Maraş 20’inci yüzyılın başında
 

Maraş Ermenileri bu sefer Osmanlı’nın hakimiyeti altında kendi topraklarında yaşamaya ve eserler yaratmaya devam ettiler.

Maraşlı Ermenileri iyi zanaatkarlar, çiftçiler, tüccarlar olarak biliniyordu.

                     Maraş’ta Ermeni bir aile Zadig (Paskalya bayramı) kutlarken
 

Maraş’ta Gregoryan, Katolik ve Protestan Ermenilere ait 12 kilise bulunuyordu ve bunlardan 6’sında ilk okulları vardı. Ayrıca, Maraş’ta Ermeni ruhban okulu, hastaneler ve yardım sever dernekleri vardı.

                                             Maraş Ermeni öğrencileri
 

Ermeni Soykırımından önce Maraş’ta yaklaşık 40.000 Ermeni yaşıyordu. Dağlık Kilikya bölgesindeki diğer yerleşimlerinin (Zeytun/Süleymanlı, Hacın/Saimbeyli) Ermenileri gibi Maraş Ermenileri de özgürsever bir halk olarak kendi hürriyeti ve kendi vatanında yaşayabilmek için sonuna kadar mücadele etti.

Birinci Dünya savaşı 1918 yılında Osmanlı İmparatorluğunun mağlubiyetiyle sonuçlandığında 1915 Ermeni Soykırımının korkunç olaylarını yaşadıktan sonra bile Maraş Ermenilerinin soykırımdan kurtulan kısmı memlekete dönemeye kararlıydı.

Fakat çok geçmeden Mustafa Kemal hareketi başladı ve Ermenilere karşı şiddet propagandası yeni katliamlara yol açtı. 1920 yılının Ocak-Şubat aylarında Maraş Ermenileri ellerine sialh alıp özsavunma hareketine başladı. Maalesef bölgeden Fransız güçlerinin uzaklaştığından sonra bunu fırsat bilen Türkler daha geniş bir saldırı düzenleyip şehrin Ermeni mahallesini yaktılar. Maraş Ermenileri ikinci defa katliama uğradı. Binlerce Maraşlı Ermeniler arkalarında yanan evlerini ve akrabalarının katliamının korkunç manzaraları bırakarak dünyanın farklı köşelerine yayıldılar.

                                Maraş özsavunma hareketi özgürlük savaşçıları

Suriye, Lübnan, Avrupa ülkeleri, Kuzey ve Güney Amerikalar. İşte Maraş Ermenilerinin Soykırımdan kurtulan kısmının yayıldığı geniş coğrafya.   

YENİ  MARAŞ

Dünyanın farklı köşelerinde bile Maraş Ermenileri kendi kültürünü, dilini, geleneklerini ve kimliğini koruyabilmek için birleştiler ve dernekler kurmaya başladılar.

1925 yılında Maraş yurttaşlık derneği kuruldu. ABD şehirlerinde, Arjantin’de, Brezilya’da, Uruguay’da, Yunanistan’da, Fransa’da, Lübnan’da, Suriye’de, Ürdün’de ve Filistin’de bu derneğin temsilcilikleri vardı.  

1946-1948 yıllarında Sovyet Ermenistanı’nın organize ettiği göç sürecine Maraş Ermenileri de kayıtsız kalmadı. Ermenistan’a yerleşen Maraş Ermenileri burada da kendi memleketinin ismini yaşatmak istediler. Bu isteği gerçekleştirmek için Maraş Yurttaşlık Derneğinin Arjantin’deki temsilciliği Maraş isimli bir yerleşim kurma ricasıyla Sovyet hükümetine başvurdu.  

1949 yılında Sovyet Ermenistan’ın hükümetinden bu isteğe olumlu cevap geldi ve Ermenistan’ın Başkenti Yerevan’ın doğu kısmında bulunan yükseklikte Yeni Maraş mahallesinin inşaatı başladı.

                                      Yerevan’daki Yeni Maraş mahallesi

Böylece Yerevan’daki Maraş ortaya çıktı.

Maraşlı Ermeniler büyük coşku ve sevinçle taş taş üstüne koyarak ıssız, görkemsiz tepeye yeni hayat verdiler ve kendi öz memleketlerinin benzerliğinde yeni bir yurt inşa ettiler. Bahçeli taş yapımı evlerle, yeşil alanlarıyla, temiz havası ve tatlı suyuyla Yeni Maraş eski Maraş’ı hatırlatıyordu…  

Yeni Maraş’ın meşhur yapılardan biri 1974-1977 yılları arasında inşa edilen televizyon kulesidir. Kulenin yüksekliği 311.7 metredir ve Ermenistan’ın başkentinin en yüksek noktasıdır. Ermenistan Devlet Televizyonu’nun binası da kulenin yanında bulunuyor.

                                        Yeni Maraş’taki televizyon kulesi

Yerevan’daki tek teleferiği de Yeni Maraş’ta bulunuyordu. Teleferik 2004 yılında kaza sonucunda maalesef kapandı.

Yeni Maraş’ta bulunan Meryem Ana kilisesinin de ilginç hikayesi var. Eskiden kilisenin adı Surp Marianostu. 1679 yılında devpremden dolayı kilise tamamen yıkıldı. 20’inci yüzyılın başlarında Ter-Avetikyan kardeşlerinin desteğiyle kilise restore edildi. İkinci kez kilise 1920-1930 yıllarında Sovyet hükümetinin sürdürdüğü Hristiyan karşıtı politikasından dolayı yıkıldı. Yıkılmasına rağmen inançlı Ermeniler için bu kilise gizli bir ibadet yeriydi. Özellikle Meryam Ana’ya adanmış bayram günlerinde hem Maraş’ın hem de Yerevan’ın diğer bölgelerin inançlı insanları kiliseyi ziyaret ediyordu.  

Ermenistan’ın bağımsızlığından sonra 1995 yılından beri kilise Maraşlı Ermeniler Derneğinin çabalarıyla tekrar restore edildikten sonra kapılarını artık gizli olmayan ve açık bir şekilde dini geleneklerini yaşatan inançlı Ermenilere kapılarını açtı.

                                      Yeni Maraş- Meryem Ana kilisesi
 

Her sene Meryem Ana Yortusu, yani halk tarafından daha çok üzüm kutsama günü olarak bilinen bayramda Yerevan’dan ve Ermenistan’ın farklı bölgelerinden insanlar Yeni Maraş’taki Meryem Ana kilisesini de ziyaret ediyorlar.

Şimdi yaklaşık 12.000 nüfusu olan Yeni Maraş’ta köken asıl Maraş’tan olan kaç kişi var bilmiyoruz, fakat Maraş’lı Ermeniler sonuçta amaçlarına kavuştu ve kendi memleketinin ismi Ermenistan’da yaşatabildi.

100 sene önce asıl memleketlerini kaybettikten sonra onlar eski adıyla yeni bir yurt kurdular ve 100 sene sonra da Maraş ismi asıl Maraş Ermenilerinin kahramanlıklarla dolu tarihini hatırlatmaya devam edecektir.

Yazar:   Gevorg Kalloshyan

https://www.ermenihaber.am/tr/news/2019/04/29/Ermeni-Soykırımı-Maraş/153623