Türkiye’de Gagauzlar genellikle Trakya bölgesinde ikamet etmekteydi. 1923 yılında Lozan Barış Antlaşmasının imzalanması sürecinde Türkiye ile Yunanistan arasında imzalanan nüfus mübadelesi protokolü gereğince, kendilerinin Türk olduklarını beyan eden Gagauz Ortodoks Türklerin bu mübadeleye tabi tutularak Yunanistan’a gönderildikleri bilinmektedir.
Gagauzların mübadeleden sonra tekrar yoğun bir şekilde Türkiye’nin gündemine gelmesi Hamdullah Suphi Tanrıöver’in Bükreş Büyükelçisi olduğu yıllarda (1931-1944) olur. Hamdullah Suphi, ömrü boyunca dünyada yaşayan bütün Türklerin kültürel birliktelik sağlaması yolunda çalışmıştır. Gagauzların da Türkiye ve Türk kültürüyle bağlarını sağlamlaştırmak için elinden geleni yapmıştır.1930’lu yıllarda Dobruca ile Besarabya’yı gezip, Türk olduklarının pek fazla farkında olmayan, Bulgar, Romen ve Rus nüfusun arasında ezilmiş, kimliklerini kaybetmek üzere olan Gagauzları gören Bükreş Büyükelçisi Hamdullah Suphi Tanrıöver, daha fazla asimile olmalarını önlemek için Gagauzların milli şuurlarını uyandırmaya çalışmıştır.
Gagauzların ana dilleriyle eğitim alabilmeleri için Tanrıöver’in olağanüstü gayretleri olmuştur. Tanrıöver’in çabalarıyla Romen hükümeti, Gagauzların oturdukları 26 köy ve kasabada seçmeli Türkçe kursları açılmasına izin vermiş ve bu kurslarda Türk öğretmenler görevlendirilmiştir. Öncelikle Romanya hükümetinin katkılarıyla bu ülkedeki Türk öğretmenlerden yararlanılır, daha sonra ise Tanrıöver’in Türkiye’den talep ettiği 80 öğretmen Mustafa Kemal Atatürk tarafından gönderilir. Kemal’in Öğretmenleri, Türkiye’den getirtilen kitapları bu okullarda okutturarak, Gagauzların Türklüklerinin bilincine varmalarını sağlamıştır.
Tanrıöver, Gagauzların Türk kültürüyle ilişkilerini daha sıkı tutmak amacıyla Türkiye’de üniversite eğitimi alabilmeleri için öğrenci gönderir. Bununla da yetinmeyen Tanrıöver, Gagauzları Türkiye’ye getirip, Trakya bölgesine yerleştirmek istemiştir. Fakat II. Dünya Savaşı’nın başlaması Tanrıöver’in Gagauzlar ile ilgili hayallerini yok eder. Savaş ile birlikte Kemal’in Öğretmenleri’nden büyük kısmı geri döner, fakat bazıları her şeye rağmen görevleri bitmediği, sorumluluklarını yerine getiremedikleri gerekçesiyle çalışmalarını sürdürürler. Daha sonra Sovyetler döneminde “Türkiye’nin adamı” oldukları gerekçesiyle tutuklanıp, 25 yıl hapis cezasına çarptırılarak Sibirya’daki toplama kamplarına gönderilirler.
O dönem Türkiye’de tahsil gören öğrencilerin bir kısmı da memlekete geri dönememiştir. Tanrıöver onlarla sıkı bir şekilde ilgilenmeye devam etmiştir. Bükreş Büyükelçiliğinde çalışanlar, Gagauzlara aşırı düşkünlüğünden ve tutkunluğundan dolayı Tanrıöver’e “Gagauz Metropoliti” lakabını takmışlardı. Hamdullah Suphi, 05 Aralık 1944 tarihinde Romanya Büyükelçiliği’nden emekliye ayrılmıştır. Emekliliğine rağmen okumaya gönderdiği Gagauz gençlerle adeta bir aile bağı çerçevesinde ilgisini sürdürmüştür.
Devamı gelecek hafta…
https://orhaajans.com/turkiyenin-gagauz-politikasi-hamdullah-suphi-tanriover/
İlk yorum yapan siz olun