İçeriğe geçmek için "Enter"a basın

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Bağımsızlık Günü 2 Eylül 1991

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti (Ermenice: Lernayin Ğarabaği Hanrabedutyun; Artsah (Artsakh) Cumhuriyeti / Eski Ermenice adı ile Artsah olarak bilinir. Kısaltılmış ise; DKC), de facto bağımsız cumhuriyettir. Artsah adı ve insanları ile yüzyıllarca Ermeni toprağı olmuştur, Sovyetler Birliği döneminde Azerbeycan “himayesinde olarak hediye” edildi, nasıl ki Tatarlar (eski Azerbeycanlılar) 1918’den sonra halk ve toprak olarak Azerbeycan ve Azeri isimlerle adlandırıldı, onlar da Artsah’ın adını Karabağ (Kara-bağ, Azerice: Qarabağ) verdiler; bol bağları olduğu sebebiyle.

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti anayasal ve de facto bağımsız, egemen, Güney Kafkasya’da devlet’dir.
Sınırları; batıdan Ermenistan Cumhuriyeti, güneyden İran, doğudan ve kuzeyden Azerbaycan Cumhuriyeti.
Ulus: Ermeni
Ülke adı: Resmi tam adı: Dağlık Karabağ Cumhuriyeti (DKC)
Kısa şekli: Karabağ / Artsah
Ermenice adı: Lernayin Ğarabaği Hanrabedutyun
İngilizce: Nagorno–Karabakh Republic
Resmi dil: Ermenice
Yönetim biçimi: Başkanlık tipi Cumhuriyet.
Başkent: Sdepanagerd
Referandum: 10 Aralık 1991
Bağımsızlık günü: 2 Eylül 1991
Milli bayram: Bağımsızlık günü, 2 Eylül (1991)
Para birimi: Ermenistan TRAM’ı.
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti özgürlüğüne kavuştuktan sonra şimdiki toprakları toplam alanı 4988 km2.
Tarihi ve kültürel merkezi Şuşi kentidir. Tarihsel Mimari Abideler ise: Kantsasar, Amaras, Tativank, Yeğişe havari Manastırı, Şuşi Savior Katedrali, Karabağ Dikranagerd, Azoh vb.
Tarihsel olarak, Büyük Hayk’taki Arsah il parçası’dır: Artsah; Coğrafi ve siyasi konumuyla Ermeni tarihde çok önemli rol oynamıştır.
Batılı tarihçilere göre, Artsah’ın (Karabağ), aynı zamanda dağlık Ermenistanın diğer bölgelerdeki nüfusunu, ilkel yerli ataların birleşmesi sonucunda oluşmuştur. Ermenler M.Ö. 7. yüzyılda burada kurulmuştur. Tarihsel kaynaklara göre Artsah (Karabağ) M.Ö. 189 yılında Ermeni Krallığı’nda 15’inci il olarak ilan edildi. Artsah’da (Karabağ) 12 il vardı ve Ermenistan’ın sınırları içinde kaldı M.S. 4. yüzyılın sonuna kadar.
Artsah (Karabağ) bölgesi çok eski zamanlarda Türk soyların işgal altına kalmaktaydı Selçuklular, İlhanlılar, Timuroğulları, Karakoyunlular, Akkoyunlular vs. bölgeye yerleşmişler ve Artsah’ı (Karabağ) kendi yurtları ve vatanı görmekdaydiler.
Artsah (Karabağ) şimdi ikinci bir Ermeni devleti olarak düzenlenmektedir. Böylece, mevcut Ermenistan Cumhuriyeti ve Dağlık Karabağ Cumhuriyeti (DKC) oluşur.
Dağlık Karabağ’ın Ermenice asıl adı Artsah’dır (Karabağ).
“ARTSAH” adı Ermeni halk geleneğine göre “Arran Ağaçlığı”dan gelmektedir (Ermenice: ARRANİ ZARASDAN).
Gelaneklere göre, Arran, Ermeni Vağarşag kral tarafından atanan Büyük Hayk’ın kuzeydoğu illerinde Büyükşehir bakan’dı Sisagyan soyundan.
Arran, Aranşahigler ve Artsah ortaçağ prensler ve meliklererin babsı kabul edilmekdedir. Ata Hayg soyundan gelmekdedir, o nedenle ortaçağ tarihçiler Artsah prenslerine HAYGAZUN’ler diyorlardı.
Karabağ adı ise Azeri Türklerin (eski adıyla Tatar) tarafından değiştirmek uzere verilen isimdi. “Karabağ” adı Türkçe “Kara” (siyah) ve Farsça “Bagh” (Türkçe’de bağ) sözcüklerden gelmektedir, bu adlandırma Geç Ortaçağda Gürcü ve İran kaynaklarında ilk kez göründü, anlamı “Kara Bağ” dir.
Artsah, Sovyetler Birliği tarafından işgal edildikten sonra, 1920 yılının Aralık ayında Ermenistan’ın Dağlık Karabağ ile Nahiçevan illeri Sovyetler Birliği sınırları içinde Ermenistan’dan koparılarak Azerbeycan “himayesinde olarak hediye” edildi. Ermenistan’ın Cavağk ili ise Sovyetler Birliği sınırları içinde Ermenistan’dan alınarak hediye olarak Gürcistan sınırları içine katılmıştır.
Yıllar boyunca Azeriler Ermeni topraklar üzerinde isim değiştirme politikasi uyguladı, kentlerin, köylerin, nehirlerin, ırmakların, dağların vb. örneğin Artsah’a Karabağ (Azerice: Qarabağ) dediler, Kaşatağ’a Laçin (Azerice: Laçın), Şuşi’e Şuşa (Azerice: Şuşa), Sdepanagerd’e Hankendi (Azerice: Xankəndi), Varanta’ya Fizuli (Azerice: Füzuli), Karvacar’a Kelbecer (Azerice: kəlbəcər), Kantsag’a  Gence (Azerice: Gəncə) vb. böylece özleştirmak siyaseti uyguladılar ve kendi öz evlatlarını kandırdılar.
1987 yılı Ağustos ayında Ermeniler kendi ana toprakları olan Artsah’ı, yani Azeri’lerin takdığı isimle Karabağ’ı, Sovyet Ermenistanı’na bağlanması için Moskova’ya başvurmuşlardır. Daha sonra da hem Ermenistan’da hem de Artsah’da gösteriler başlamıştır. 1988 Şubat ayında Artsah Ermenileri Ermenistan’a bağlanma kararı almışlardır.
27 Şubat 1988’de, Ermeni Dağlık Karabağ kurtarma mücadele ışığında, Azerbaycan’daki Ermenilerin katledilmesi meydana gelmiştir, tepki olarak 27-29 Şubat 1988’de Azeriler kalabalık, gruplar oluşturup hem Sumgayıt, Baku sokaklarda hem de apartmanlarında Ermenilere karşı Katliamlar ve gözdağlar başlamış. Yağmaların yayılması ve polis memurların ilgisiz kalmasından dolayı durum daha da kötüleştirmiştir.
Buna eklenmiştir; 400 binden fazla Ermenilerin zorla göçü ve Pantürkizm siyasetini devam ederek Ermeni Soykırımı.
Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi’nin, Artsah Ermenilerin bu kararını reddetmesiyle ve özellikle Azerbaycan’daki Ermenilerin katledilmesi ile, Ermenilerle Azeriler arasında çatışmalar başlamıştır. Sovyet Komünist Partisi’nin 19. kongresinde Gorbaçov’un Artsah (Karabağ) sınırlarının değiştirilmeyeceğini bildirmesi üzerine, Temmuz’da Yerevan’da ve Ermenistan’ın diğer şehirlerine gösteriler yoğunlaşmıştır. 12 Temmuz 1988’de Karabağ Ermenileri, “Özerk Bölge” olarak, Ermenistan’a bağlandıklarını resmen bildirmişlerdir. Bunun üzerine Artsah ve Azerbaycan sınırında çatışmalar başlamıştır. Bu tarihten sonra Azerbaycan’da yaşayan Ermenilerin ve etnik temizliği süreçleri başlamıştır.
Sovyetler Birliği döneminde bile Dağlık Karabağ de jure olarak Sovyet Azerbaycan Cumhuriyeti toprağı olarak var olmamış.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Karabağ’lı Ermeniler kendi öz topraklarının özgürlük ve bağımsızlığa kavuşmak için haklarını aradılar; etnik gerilim başladı, ve Azerbaycan’ın “işgalci ve soykırımcı” politikaları sebebi ile çatışmalar çıkmasına neden oldu.
1990 yılı ise kanlı çatışmaların artış gösterdiği bir yıl olmuştur. Nitekim kanlı olaylar yaşandı. Bunun üzerine Ermeni tarafı militan teşkilatı ve savunma örgütleri kurmaya başladı. Çarpışmalar Ermeni tarafı militanlar ve Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri arasında sürdü. Böylece Kafkaslarda bir savaş başlamıştı. Şubat ayında Azerbaycan ile Ermenistan arasında bir ateşkes görüşmesi yapıldı. Ancak, durumun lehine geliştiğini gören Azerbaycan buna yanaşmadı.
3 Eylül 1991’de başkent Sdepanagerd’te bağımsız Dağlık Karabağ Cumhuriyeti ilan edildi. Uluslararası alanda ise Artsah sorunu için öne çıkan kavram “dini hiç bir sorun yokdu”. Artsah sorunu gerek Azerbaycan’da gerekse Ermenistan’da iç ve dış politikalarda belirleyici oldu.
10 Aralık 1991’de Dağlık Karabağ nüfusun katıldığı bir halkoylamasıyla ülkenin bağımsızlığı kabul edildi ve 6 Ocak 1992’de de bağımsızlık resmen ilan edildi. Bu güne kadar uluslararası alanda, hiçbir ülke Dağlık Karabağ’ın bağımsızlığını tanımamış.
Sonucunda Artsah kendi özgürlüğüne, bağımsızlığa ve öz evlatlarına kavuştu. Toprak kendi sahibine döndü.

Dağlık Karabağ Cumhuriyet’in ulusal resmî bayrağı “üç renkli”: 2 Haziran 1992 tarihinde Ermenistan’ın bugün kullanımda bulunan üç renkli bayrağı üzerine, bakanın sol yanında kalacak şekilde, beş basamaklı, bayrağın mavi şeridinde birleşen, halı deseni şeklinde bir figür eklenmiş. Bu oluşum, Ermenilerin Dağlık Karabağ’a vermiş olduğu adın, Artsah’ın Ermenistan’dan bugünkü ayrılığını ve bir gün anayurda (Ermenistan) bağlanması temsil eder. üç renkli: kırmızı, mavi ve turuncu renklerinin anlamı ise şöyle anlatılır; Kırmızı, Ermenistan’ın (tabi ki burada Büyük Ermenistan olarak anlamalıyız) dağlık topraklarını, Ermeni insanının bu topraklarda tutunma mücadelesini ve, Ermeni inancının idamesini, Ermenistan’ın kurtuluş ve hürriyetini; mavi, Ermeni halkının barış dolu gökler altında yaşama arzusunu; turuncu, Ermeni halkının yaratıcı ve çalışkan doğasını simgeler.
Bayrağın oranı, Ermenistan bayrağında olduğu gibi 1:2’dir.
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti resmî arması:
Ortada Ardaşesyan Hanedanı’ın süslü tacı giyen kartal ve kartalın göğüsünde dikey olarak konulan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti bayrağı altında Büyük Kirs dağ silsilesinin panoramasıyla süslenen kalkan bulunmaktadır. Kartalın baş arkasında güneş şaftlar da bulunmaktadır.
Bunun üzerinde başkenti Sdepanagerd’te bulunan “Biz Dağlarımızız” (Menk Enk Mer Sarere) anıtının iki sembol kafaların “Nine ve Dede” (Dadig yev babig) bulunmaktadır.
Kartal ayaklarıyla buğday, dut ve üzüm de tutmaktadır.
Dış kenarı ise yarım dairesel içinde yazilan “Lernayin Ğarabaği Artsah Hanrabedutyun” (“Dağlık Karabağ’ın Artsah Cumhuriyeti”) ibaresini taşıyan daire şeklindeki altın şeridinden oluşmaktadır.
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti amanın yaratıcısı Laventi Ğalayan’dır.

  
Dağlık Karabağ Cumhuriyet’in ulusal marş olarak “Azad u angah Artsah” (Artsah’in özgürlüğü ve bağımsızlığı) kabul edilmiştir; Sözleri Vartan Hagopyan tarafından, müziği ise Armen Nasibyan tarafından yazılmış ve 1992 yılında ulusal marşı olarak kabul edilmiştir.
Dağlık Karabağ Cumhuriyet’in Milli Marşı
Azad u angah Artsah,
Ko dun amrotsı gerdetsink,
Badmutyunı mer yergri,
Mer surp aryamp menk serdetsink.
Tu pert es anarig,
Partsunk srpazan, veh anun,
Masunk asdvadzayin,
Keznov enk haverjanum.
Tu mer luys hayrenik,
Yrgir, hayrenyats tur siro,
Abrir tu mişd hağağ,
Mer hin u nor Ğ(K)arabağ.
Kaçern enk menk Haygazun,
Mrav enq, Kirs enk u Tartar,
Mer vankerov lernabah;
Anhağteli mi pur aşharh.
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nin başkenti Sdepanagerd ile Asgeran (Haçen), Hadrut (Tizag), Mardagerd (Çırapert), Marduni (Varanta), Şahumyan (Vaykunik), Şuşi ve Kaşatağ marzlarına (illere) ayrılmaktadır. En büyük kenti Sdepanagerd (Azerbaycanlıların deyim ile Hankendi) ve diğer büyük kentleri ise Şuşi ve Kaşatağ’dır.
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti
#          Marz   Şehir / Kasaba
1          Asgeran         Asgeran
2          Hadrut           Hadrut
3          Mardagerd    Mardagerd
4          Marduni        Marduni
5          Kaşatağ          Pertsor
6          Şahumyan     Şahumyan
7          Şuşi    Şuşi
8          Sdepanagerd (kent) –
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nin 12 tane bakanlığı var:
1.- Sağlık Bakanlığı
2.- Adalet Bakanlığı
3.- Dışişleri Bakanlığı
4.- Tarım Bakanlığı
5.- Devlet Kurmaybaşkanlığı
6.- Eğitim ve Bilim Bakanlığı
7.- Kültür ve Gençlik İşleri Bakanlığı
8.- Savunma Bakanlığı
9.- Sosyal Refah Bakanlığı
10.- Ekonomik Kalkınma Bakanlığı
11.- Kent Planlama Bakanlığı
12.- Maliye Bakanlığı
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nin ek organları bunlardır:
– Ulusal Güvenlik Servisi
– Devlet Tapu ve Kadastro Komitesi
– Arşiv İşleri Kurulu
– Devlet Vergi Servisi
– Göç, Mülteciler ve İskân Dairesi
– Çevre ve Doğa Kaynakları Dairesi
– Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Polisi
– Devlet Su Sanayi Komitesi
– Devlet Spor Komitesi
– Kurtarma Servisi
Dağlık Karabağ Cumhuriyetinin farklı ülkelerde 5 dış temsilciliği bulunmaktadır. Bu temsilcilikler çeşitli konularda bilgi sunup barış sürecinin yürütülmesine yardımcı olma görevlerini yapmaktadır.
Dış temsilcilikler şunlardır:
– Ermenistan Daimi temsilciliği (Yerevan)
– Rusya Federasyonu Daimi temsilciliği (Moskova)
– Amerika Birleşik Devletleri Daimi temsilciliği (Washington, D.C.)
– Fransa Daimi temsilciliği (Paris)
– Avustralya Daimi temsilciliği (Sidney)
– Orta Doğu ülkeleri Daimi temsilcisi (Lübnan / Beyrut)
– Almanya Daimi temsilciliği (Berlin)
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’ndeki siyasi partiler listesi, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’ndeki siyasi partilerin listelendiği maddedir.
Dağlık Karabağ’da çok partili sistem benimsemektedir. Çok sayıda siyasi parti bulunup çoğu kez tek başına iktidara gelme şansı elde edemediklerinden siyasi partiler koalisyon hükûmeti kurmak zorunda kalmaktadır.
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’ndeki siyasi partiler’den bazıları:
– Demokratik Arsah Partisi (Arsahi Demokratagan Gusagsutyun)
– Özgür Vatan (Azad Hayrenik)
– Ermeni Devrimci Federasyonu (Hay Heğapohagan Taşnagsutyun)
– Hareket 88
– Dağlık Karabağ Komünist Partisi (Artsahi Gomunisdagan Gusagsutyun)
– Evimiz Ermenistan (Mer Dun’ Hayasdan)
– Sosyal Adalet Parisi (Sotsyal Artarutyun Gusagsutyun)
– Doğuş Moral (Paroyagan Verazınunt)
– Armenagan Partisi (Armenagan Gusagsutyun)
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nde seçimler, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti ulusal düzeyde bir başkan ve bir meclis seçilir. Cumhurbaşkanı halk tarafından beş yıl için seçilir.
Dağlık Karabağ Ulusal Meclisi (Azkayin Joğov) beş yıllık dönem için seçim bölgelerinden 22 üyesi, nispi temsil yoluyla 11 üyesi olmak üzere toplam 33 üyesi seçilir.
Dağlık Karabağ Savunma Ordusu 15.000 – 20.000 civarında subay ve erlerden oluşturulmaktadır. Silahlı Kuvvetler kafkaya’nın en güçlü ordulardan birisidir, sürekli yeniliyen tüfeği, tank, ağır top ile iyi donatılmaktadır.
Kaşatağ (Az. deyim ile Laçın) Koridoru üzerinde Dağlık Karabağ’nın girişindeki tabelade “Özgür Artsah’a Hoş Geldiniz” diye okuya bilirsiniz.
2001 yılında Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nin raporlarına göre ülke nüfusunun 95% Ermeni, diğer büyük etnik gruplar ise Süryaniler, Rumlar, ve Kürtlerdir. Mart 2007 tarihinde yerel hükûmet nüfusun 138.000 olduğunu belirtti. Ülke de yıllık doğum oranının 2200-2300 aralarında olduğu, 1999 senesine göre yaklaşık 1500 kişilik bir artış olduğu söylendi.
2000’e kadar, ülke sınırları içinde net göç olumsuz yönde oldu. 2007’nin ilk yarısında, 1,010 doğum ve 659 ölüm olduğu bildirildi.
Ulaşım sistemindeki sorunlar birkaç yıl içinde iyileştirilmeye başlandı: Kuzey ve Güney Karabağ otoyolu tek başına büyük oranda ulaşım sistemindeki sorunlarının çözülmesinde yardımcı oldu.
169 kilometrelik Tizag-Sdepanagerd-Haçen-Çırapert otoyolu, Karabağlılar için cankurtaran vazifesi gördü. “Hayastan All-Armenian Foundation” adlı kuruluş yolun inşa edilmesi için 25 milyon dolar para hibe etti.
Ermenistan’ın başkenti Yerevan’dan, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nin başkenti Sdepanagerd’e ulaşım yaklaşık 4 saat’dir.
Dağlık Karabağ’ın eğitim sistemi eyi durumdadır.
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti, Ermenistan Cumhuriyeti ve Ermenistan diasporası üçlü yardımlaşma sonucu ile çoğu okul yeniden inşa edildi. Cumhuriyet’te 200 yakın bölgede yaklaşık 250’ye yakın okul vardır. Öğrenci nüfusu tahminlere göre yaklaşık 20.000 kişidir, yarısından fazlası başkent Sdepanagerd şehrindedir.
Karabağ Devlet Üniversitesi, Ermenistan ve Dağlık Karabağ hükûmetinin ortak çabaları ile merkezi kampüsü Sdepanagerd kentinde olmak üzere açılış töreni 10 Mayıs 1992 tarihinde gerçekleşti ve hizmete girdi.
Yerevan Üniversitesi ayrıca Sdepanagerd kentinde bir kampüs açmıştır.
Dağlık Karabağ’da yayıncılık olarak yerlı televizyonların “Artsah TV” yanı sıra “Azad Artsah”, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nin resmî gazetesi, “Abaraj”, Ermeni Devrimci Federasyonu Merkez Komitesi’nin resmî gazetesi olmak üzere vb. gazetelerde yayımlamaktadır.
Spor alanında faaliyetler Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nde Artsah Kültür ve Gençlik Bakanlığı tarafından gerçekleştirilmektedir.
Futbol Dağlık Karabağ ülkesinde en popüler spordur. Sdepanagerd kentinde iyi inşa edilmiş bir futbol stadyumu vardır. 1990’larda başlayarak, bazı Karabağ takımları Ermenistan Cumhuriyeti’ndeki Ermeni Ligi’ne katılmaya başladı. Ayrıca basketbol, voleybol ve Kung-Fu Wu-Shu olmak üzere diğer sporlar ile de ilgilenilmektedir. Çırapert’de yelkencilik alanında etkinlikler yapılır.
Karabağlı sporcular takım oyunlarında ve atletizm alanında Ermenistan’ın başkenti Yerevan’da düzenlenen Pan-Ermeni Oyunları’na katılmaktadır.
Sonuçda Artsah Cumhuriyeti de facto bağımsız ve egemen bir ülkedir kendi öz evladların kanı ile sulanmış ve kurtulmuş.
Burada bir kere dah vurgulamak da fayda var, Artsah’in ezeli ve tarihi Ermeni toprağıdır, yüzyıllar boyunca Ermeni halkı o topraklarda yaşamış, ayrıca “Karabağ” kelimesi da yokarda dedimiz gibi sonadan Tatarlar (Azeriler) tarafından özleştirmak için verilen takma addır.
Artsah’daki tarihi yapı ve toponimlerin hepsinin Ermeni kökeni olduğunun altını çizmeliyiz. Aynı zamanda uluslararası hukuk ilkeleri açısından Dağlık Karabağ topraklarını hiç bir zaman Azerbaycan’ın bir parçası olmadı.
Faktör 301
Kaynakça
“Abaraj”, Ermeni Devrimci Federasyonu Merkez Komitesi’nin resmî gazetesi
“Azad Artsah”, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nin resmî gazetesi.
Chorbajian Levon, Donabedian Patrick, Mutafian Claude, The Caucasian Knot: The History and Geopolitics of Nagorno-Karabagh, Zed Books, London, 1994.
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Hükümeti Veb sitesi.
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Veb sitesi.
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Devlet Başkanlığı Veb sitesi.
Ermeni Meselesi Ansiklopedisi, Yerevan, 1996.
Küçük Ermeni Ansiklopedisi, II. Cilt, Yerevan, 1995.

Yorumlar kapatıldı.