Soğuk Ermeni kışlarında gece vakit nasıl geçer? Bunun bir yolu
da, bu yüksek plotaların kadınlarının kuşaktan kuşağa aktardıkları gelenek gereği iğne ipliğe sarılıp nakış işlemektir. El işinin soylulara ait bir uğraş olduğu Avrupa’dan farklı olarak nakış işlemek, Ermeni toplumunda her sınıftan kadının yüzyıllar boyu yaptığı – ve herhalde yalnızca kış mevsimine ait olmayan – olağan bir işti.
Maraş’da (bugün Türkiye’nin güneydoğusundaki Kilikya’da) geliştirilen nakış işi, her ne kadar Ermeni el sanatlarının tek yöresel çeşidi değilse de, ayırt edici özelliklere sahiptir. “Maraş işi” nakışların kendine özgü desenleri vardır. İsimleri de çeşitlidir. Kimisi ismini gündelik eşyalardan (“fincan”) almıştır, kimisi de daha mistik çağrışımlar yapar (“yedi dağın çiçeği” gibi). Desenler çoğu kez, Ermeni dünyasının farklı yerlerinde bulunan örgü şeklinde oymalar ya da haçlar gibi mimari motifleri çağrıştırır. Genellikle koyu renk zemin üzerine mavi ya da kırmızı iplik kullanılarak, bazen de özel önemi olan eşyalar için inci dikilerek, ya da altın ya da gümüş iplikle sarma şeklinde yapılır.
Evlerin süslenmesinde kullanılanların, ya da çeyiz sandıkları için yapılanların dışında nakış işleri, aynı zamanda bir ihraç ürünüydü. Maraş bölgesinde kumaş dokuma ve bununla bağlantılı el sanatları yaygın bir ekonomik faaliyet koluydu. Erkekler ham pamuğu temizler, döver ve kurutur, kadınlar da onu eğirerek çeşitli kalınlıklarda ipliğe dönüştürürlerdi. Boyama işini (boya yerel bitkilerden, mineral ve hayvan ürünlerinden elde edilirdi, kimyasallar sahneye daha sonra çıkacaktı) ve iplikle ilgili diğer işlemleri erkeklerle kadınlar birlikte yaparlardı. El işi tabii ki en ince ipliği gerektirirdi.
Dini amaçlarla yapılan işlemeler – örneğin kilise objelerinin ve rahiplerin giysileri için yapılan süslemeler – tahmin edilebileceği gibi Ermeni kültür dilinin önemli bir parçasıdır. Mihrap ya da ayin kupasının üzerine örtülen örtülere, rahiplerin ayin sırasında giydikleri, başlık, ayakkabı ya da kisvelere zenginlik katmak için daha gösterişli işlemeler yapılır. Bu amaçla kullanılan desenler Ermeni haçkarlarında gördüğümüz haçlar şeklinde olabileceği gibi, çiçek ya da geometrik motifler de içerebilir. Bu gelenekler bugün de Ermeni kilisesi tarafından sürdürülmekte.
Evde kullanılan işlemelere dönecek olursak, Ermenistan’da ve Diyaspora’da dantel işi, özellikle daha eski, örneğin ailenin atalarının geldiği bölge ya da şehire özgü geleneksel tarzda ise aile yadigârı değerindedir. Bu tür işlemeler bazı evlerde hâlâ kuşaktan kuşağa, çoğu kez anneden kız çocuğa, ya da büyükanneden toruna aktarılır, kimi zaman da okullarda ya da cemaat örgütlerinde öğretilir.
İster nakış gibi dekoratif türden olsun, isterse temel ekonomik faaliyetlerden olsun – kunduracılıktan marangozluğa, kuyumculuktan eyer imalatına kadar – Ermeni zanaat ve el sanatları ustalarının yok olması Osmanlı İmparatorluğu’nun son günlerinde ekonomiye büyük bir darbe indirdi. Ancak Ermenilerin yerel meslekler ve ticareteki etkilerinin halkın belleğinde hâlâ yaşadığı Maraş (bugün Türkiye’de resmi adı Kahramanmaraş’tır) gibi yerlerde onların geride bıraktıkları miras varlığını sürüyor.
Referanslar ve diğer kaynaklar
1. Alice Odian Kasparian. Armenian Needlelace and Embroidery: A Preservation of Some of History’s Oldest and Finest Needlework. EPM Publications, 1983
2. Varty Keshishian. “Sandjak of Marash – Trades”, Houshamadyan, 22 Eylül 2011
3. “Arts of Armenia [Textiles]”, Armenian Studies Program, California State University, Fresno
from Dickran Kouymjian. The Arts of Armenia, Calouste Gulbenkian Foundation, 1992
4. Armenian Embroidery
5. John Hopper. “Armenian Embroidery”, The Textile Blog, 21 Eylül 2009
6. Catherine Amoroso Leslie. Needlework Through History: An Encyclopedia, Greenwood, 2007, s. 71-74
100y100f_093_MarashEmbroidery
Görsele ait bilgi
18. yüzyıldan kalma bir Ermeni el işi; Maraş tarzı nakış hakkında daha fazla bilgi için bkz. armenianembroidery.tripod.com
Atıf ve kaynak
Honolulu Academy of Arts [Genel kullanıma açık alan], bkz. Wikimedia Commons
Bizi takip edin
Facebook – Twitter – Instagram – Google+
Yorumlar kapatıldı.