İçeriğe geçmek için "Enter"a basın

Gerçek 86. Hampartsum Limonciyan 1813’te Türk (ve Ermeni) klasik sanat müziği için özel bir nota sistemi geliştirmişti.

Matematiğin gerçek bir evrensel dil olduğu söylenir. Bazıları da bunu müzik için söyler. Daha 

başkaları  – her iki alanda, ya da birinden birinde çalışanlar –ikisinin de evrensel olduğunun altını çizer. Ve konuştuğumuz doğal dillerde olduğu gibi, gerek müziğin, gerekse matematiğin tek tip, tutarlı ve sistemli bir yazım şekli vardır. Her ne kadar ikiterimli denklemin sesini duymak pek o kadar kolay olmasa da, müzik notalarının sayılarla belirlendiğini söylersek abartmış olmayız.

Doğru, 1768’de Konstantinopolis’te doğan Hampartsum Limonciyan’ın matematik eğitimi yoktu, ama Ermeni Kilisesi’ne bağlı bir kişi olarak müzikle yakından ilgiliydi. Yalnızca müziği dinlerken içinden saymayı ve doğru ritm tutmakla kalmadı, özel bir müzik notalama sistemi geliştirdi. Ermeniler ve kilise müziğinden, Mevlevi tasavvuf müziği ve derviş semalarına ve III. Sultan Selim’in sarayına kadar Osmanlı’da katıldığı çok çeşitli çevrelerde birçok müzik ustasıyla çalışma olanağına sahip oldu.
Türkçede “Hampartsum notası” denilen notasyonu yaratırken Limonciyan, “Khaz” olarak bilinen, daha eski Ermeni müzik notasyon geleneğini temel aldı ve “neum”, yani bugünkü Batı müziği notasyonundan önce kullanılan işaret sistemine benzer bir sistem geliştirdi. 1813 yılında yaratılan Hampartsum notasyonu, bu tarihten sonra gerek Türk, gerekse Ermeni müziğinin yazımında kullanıldı. Ermeniler büyük bir olasılıkla dünyada üç farklı müzik notasyon sistemi kullanan tek halktır. Bu üç sistem, eski khaz, Limonciyan’ın sistemi ve beş paralel çizgiden oluşan dizek (porte) üzerine yazılan modern Batı müziği notasyon sistemidir.
Limonciyan ya da “Baba Hampartsum”, zamanında ayrıca besteci ve icracı olarak da tanınmış bir kişiydi. Ermeni kilise müziğine yaptığı katkıların yanı sıra, klasik Türk sanat müziği formunda bestelediği eserler de vardır. 1839 yılında Konstantinopolis’te ölmüştür.
Türk müziğinde ünlü bir başka Ermeni ismi de, Osmanlı sarayının himayesinde çalışmalar yürütmüş eski sanatçı bir aileden gelen Edgar Manas’tır (1875-1964). Manas öğreniminin büyük bir bölümünü İtalya’da tamamlamış ama memleketi olan Konstantinopolis’e (sonradan İstanbul) döndüğünde müzik çalışmalarını burada sürdürmüştür. Büyük yeteneği sayesinde Manas Ermeni toplumunda hem öğretmenlik yapmış, hem de korolar ve müzik gruplarını yönetmiş, ayrıca Ermeni Kilisesi’nde görev almış ve kilise müziği geleneği alanında çalışmalar yürütmüştür. Ayrıca klasik müzik formunda, çeşitli Batılı ekoller ve üslupların etkisinde besteler yapmıştır.
Edgar Manas bugün Türkiye’de en çok Türk Milli Marşı’nın bestelenmesine yaptığı katkıyla tanınır. Marşın özgün bestesi ona ait değildir ama, orkestrasyon düzenlemesi onun tarafından yapılmıştır.
Referanslar ve diğer kaynaklar
1. Hamparsum
2. Rouben Paul Adalian. Historical Dictionary of Armenia. Scarecrow Press, 2010, s. 453-454
3. Naregatsi Art Institute. “Mher Navoyan | Komitas’ Legacy against the Background of Identity Problematique”, 1 saat 4 dak. 27 san. (Ermenice)
4. Wikipedia: “Hampartsoum Limondjian”
5. Wikipedia: “Edgar Manas”
100y100f_086
Görsele ait bilgi
20. yüzyılın başında Hampartsum Limonciyan’ın notasyon sistemi kullanılarak elle yazılmış kilise müziği.
Atıf ve kaynak
Chaojoker (kendi çektiği fotoğraf) [CC-BY-SA-3.0 ve GFDL], bkz. Wikimedia Commons
Bizi takip edin
Facebook – Twitter – Instagram – Google+

Yorumlar kapatıldı.