Ermeni Soykırımı’na doğru olayların tırmanış sürecinde hükümetçe örgütlenen katliamların yanı sıra, Osmanlı İmparatorluğu’nda reform için verilen mücadeleler ve silahlı direniş biçimini alan şiddet de yaşandı. 1894-96 yıllarındaki Ermenilere yönelik pogromlar, başka bir deyişle, adını Sultan II. Abdülhamit’ten alan Hamidiye Alayları katliamları, fedai hareketine, yani çoğu kez Batı Ermenistan olarak anılan Anadolu dağlarında (bugünkü Türkiye’nin orta ve doğu bölgeleri) silahlı Ermeni özgürlük savaşçılarının direnişine zemin hazırladı.
Ermenicede de kullanılan, İngilizce’ye fedayee yazılışıyla geçen “fedai” sözcüğü Arapça kökenlidir ve kendini feda eden anlamına gelir. Genellikle Orta Doğu’da, özgürlük savaşçıları için çoğul haliyle “fedain” olarak kullanılır ve Ermeniler de bu sözcüğü benimsemişlerdir. Bir dizi fedai’nin adı 1890’lar ve 1900’lerin başlarından itibaren Ermeni Soykırımı’na kadar halk arasında, sonuna kadar direniş ve onurunu koruma sembolü olarak büyük ün kazanmıştı. Onlar bugün de, özellikle şarkılarda anılıyorlar.
En dikkat çekici fedai figürlerinden birisi, Aghpiur (“pınar” ya da “kaynak”) Serop’un karısı Sose Mayrig, yani “Sose Ana”ydı. 1868’de Sasun bölgesinde doğmuş ve genç yaşında ailesinin istediği kişiyle evlenmeyi reddederek Serop’u seçmişti. Fedai olmak için silah kuşanan erkeklerin evlenmemesi ya da dava için ailelerini terk etmesi gerekiyordu. Ama bu çift için durum böyle olmadı. Karı koca, hatta oğulları Hagop, üç yıl kadar süreyle, 1899’daki bir çarpışmada Sose’nin ailesindeki erkekler can verinceye kadar omuz omuza savaştılar. Diğer oğlu Samson alınıp götürülmüş ve bir daha ondan haber alınmamıştı.
Sose Mayrig yaralandı ve hapse atıldı. Serbest bırakıldıktan sonra, 1918’de Ermenistan Cumhuriyeti kurulduğunda Yerevan’a ulaşmanın bir yolunu buldu. Ancak birkaç yıl sonra Sovyet egemenliği nedeniyle oradan da ayrılmak zorunda kaldı. İlk önce Konstantinopolis’e (İstanbul) geldi ve sonunda Mısır’da Khanamirian ailesinin bakımı altında yaşayacağı İskenderiye’ye yerleşti. 1953 yılında yaşama veda etti.
Fedailer Ermenistan için kalıcı bir bağımsızlığı elde etmeyi başaramadılar; ama o dönemde aktif politik mücadelenin bir yolunu göstermişler ve o zamandan bu yana kuşaklar boyu Ermenilere esin kaynağı olmaya devam etmişlerdir. Sose Mayrig’in öyküsü, tüm ailesini kaybettiğinden trajiktir, ama aynı zamanda özverinin anlamını hayata geçirmenin de bir örneğidir.
Fedai sözcüğü, Sovyetler Birliği dağıldığında, Osmanlı Ermenilerinin anayurdunda doğduktan yüz yıl kadar sonra 1990’lı yıllarda, Dağlık Karabağ (Artsakh) nedeniyle yaşanan silahlı çatışmada Ermeniler tarafından tekrar kullanıldı. Ermenistan’ın başkantinde bugün o dönemin fedailerinin anısına Yerablour adıyla bilinen bir askeri mezarlık bulunmakta. Sose Mayrig’in cenazesi de 1998’de buraya getirilerek, kendisinden sonrakilerin ruhlarıyla birleşmek üzere yeniden toprağa verildi.
Referanslar ve Diğer Kaynaklar
1. Ն. “Սօսէ Մայրիկ (1868-1953). Ֆետայական շարժման կանացի՝ մայրակա՛ն շունչը” [“N. ‘Sose Mayrig (1868-1953): The feminine, motherly spirit of the fedayee movement”], Azat Or, 8 Şubat 2012 (Ermenice)
2. This Week in Armenian History. “Death of Aghpiur Serop – November 1, 1899”, 1 Kasım 2012
3. Sevan360. “Sose Mayrig”
4. Wikipedia: “Sose Mayrig”
5. Wikipedia: “Armenian fedayi”
Bizi takip edin
Sose Mayrig meeting with members of an Armenian youth group in Cyprus in 1938
Görsele ait bilgi
1938’de Kıbrıs’ta bir grup genç Ermeniyle birlikte Sose Mayrig.
Atıf ve kaynak
Alexander-Michael Hadjilyra tarafından çekilen fotoğraf [CC-BY-SA-3.0], bkz. Wikimedia Commons
Facebook – Twitter – Instagram – Google+
Yorumlar kapatıldı.