1918’de Mondros Mütarekesin’den sonra Ahmet İzzet paşanın hükümeti Jön Türk rezil olan hükümetten kurtarması ve İtilaf devletlerin olasılı baskısını önlemeyi istiyor. Yeni hükümeti Türk savaş suçlularını ve Ermenilerin tehciri ve katliamını düzenleyen İttihatçı hükümeti liderlerini ve İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyelerini yargılamaya karar almıştı.
16 Aralık 1918’deki kararlarla Batı Ermeniler katliamına ilişkin suçlama sabitleri, şifreli telgrafları, resmi vesikaları, talimatları, emirleri, tanık ifadeleri toplayan sorgu komisyonları (Ankara eski valisi Mazhar bey başkanlığında) oluşturuldu.
Osmanlı İmparatorluğu vilayetleri 10 sorgu mıntakasına ayrıldı. Bütün mıntakalarda savcılar, sorgu yargıçları ve katipler atandı.
İttihatçı bakanlar, liderler, katipler, valiler, askerleri memurlar tutuklandı.
8 Ocak 1919’da İstanbul’da Birinci, İkinci ve Üçüncü Divan-ı Harb-i Örfi mahkemeleri oluşturldu. Duruşmalarda İttihatçı hükümet liderleri, İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyeleri, memurları, Ermeni tehcirini hayata geçiren Teşkilat-ı Mahsusa Cemiyeti üyeleri, Yozgat, Trabzon, Böyükdere ve Harput’un tehcir ve kıyımları organize edenler sorguya çekildi.
Yasaya göre suçluların suçun yerinde yargılanması gerekti ama 5 Şubat 1919’da İstanbul Divan-ı Harb-i Örfi mahkemesi tarafından Yozgat tehcir ve kıyımlarına yönelik yapılan birinci duruşmada suçluların İstanbul’da yargılamasına karar verildi.
8 Mart 1919’da Altıncı Sultan Vahideddin’in (1918-1922) özel emriyle İttihat ve Terakki Cemiyeti yöneticileri ve bakanları İstanbul Divan-ı Harb-i Örfi mahkemesinden sorguya çekildi.
27 Nisan 1919’da İstanbul’da başlayan İttihat ve Terakki Cemiyeti liderlerinin ve bakanların duruşmaları 16 Haziran’a kadar (13 davası) sürdü. 11 gıyabında ve 31 İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi ve eski bakanları çeşitli cezalara çarptırıldı. 28 Mayıs’ta 77 sanık Britanya Yüksek Komiserliğince Malta adasına sürüldü.
21, 23 ve 28 Haziran 1919’da İttihat ve Terakki Cemiyeti katiplerinin, üyelerin ve diğer memurların duruşmaları başladı. 8 Ocak 1920’de iddianame ilan edildi. 36 sanıktan üçü 10 yıl hapis ve diğer sanıklar da daha az yıl hapis cezalarına çarptırıldı.
5 Temmuz 1919’da iddianame ilan edildi. 31 suçludan dördü; İttihat ve Terakki Cemiyeti başkanı, Dahiliye Bakanı, Osmanlı İmparatorluğu’nun Büyük veziri Talat Paşa, Harbiye Bakanı Enver Paşa, Bahriye Bakanı, Suriyedeki 4. Ordu komutanı Cemal Paşa ve Teşkilat-ı Mahsusa üyesi, Maarif Bakanı Dr. Nazım gıyaben idama mahkum edildiler. 27 sanıktan çoğu çeşitli hapis cezalarına çarptırıldı ve diğer sanıklar delil yetersizliğinden beraat etti.. İddianamede Malta’ya sürülmüş suçluların çoğu sürgündan döndü ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde üst düzey görevlere atandılar.
8 Nisan 1919’da Yozgat’taki Ermeni katliamlarına katılanların iddianamesi ilan edildi. Yozgat mutasarrıfı vekili ve Boğazlıyan Kaymakamı Kemal bey idama mahkum edildi. Yozgat polis müdürü Tevfik bey 15 yıl angaryaya mahkum edildi.
22 Mayıs 1919’da Trabzon katliamlarına katılanların iddianamesi ilan edildi. 8 sanıktan ikisi; Trabzon valisi Cemal Azmi Bey, İttihat ve Terakki Cemiyeti Trabzon katibi Nazım Bey gıyaben idama mahkum edildi, diğerleri çeşitli hapis cezaları aldılar.
24 Mayıs 1919’da Büyükdere’deki Ermeni ve Rum katliamlarının organizatörleri çeşitli hapis cezalarına çarptırıldılar.
13 Ocak 1921’de Harput’taki Ermeni tehciri ve katliamları iddianamesi ilan edildi. İttihat ve Terakki Cemiyeti Merkez Komite üyesi, Teşkilat-ı Mahsusa’nın Başkanı Bahaddin Şekir Bey gıyaben idama mahkum edildi. İttihat ve Terakki Cemiyeti katibi Nazim bey 15 yıl angaryaya mahkum edildi.
1919-1920 yıllarında yapılan duruşmaların protokolleri ve kararları Osmanlı hükümetinin resmi gazetesi “Takvimi-i Vekayi”de yayımlandı. Başlıklarında “8 Mart 1335’te (1919) Padişahın emriyle Divan-ı Harb-i Örfi mahkemesinin duruşma tutanakları” yazıyordu. Türk ve Ermeni gazetelerinde de duruşmalar hakkında çeşitli makaleler yazıldı.
İddianamelerdeki belgeler, şifreli telgraflar Ermeni tehciri ve katliamların askeri disiplin eylemleri olmadığı, sınırlı ya da yöresel şekilde yapılmadığı anlaşılıyordu. Ermeni tehciri ve katliamları İttihat ve Terakki Cemiyeti merkezinden verilen talimatlarla ve gizli emirlerle gerçekleşmişti.
1919-1920 yıllarında Osmanlı hükümeti tarafından yapılan yargılamalar Ermeniler’e karşı gerçekleştirilen soykırımının belgelenmesiydi aynı zamanda. Bu davaları ve iddianameler Türk resmi tarihinin Ermeni Soykırımını inkar iddialarının da geçersiz kılmaktadır
Bu davalar sırasında yargılayan İttihatçıların çoğu daha sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin üst düzey görevlerine atanarak Mustafa Kemal’in yanında yer aldılar.
Bu davalar sırasında yargılayan İttihatçıların çoğu daha sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin üst düzey görevlerine atanarak Mustafa Kemal’in yanında yer aldılar.
SANIK LİSTESİ
MEHMET TALAT PAŞA 1847-1921
Ermeni Soykırım genel örgütçüsü
İttihat ve Terakki Cemiyeti başkanı
1913-1917 Dahiliye Bakanı
1917-1918 Osmanlı İmparatorluğu’nun Büyük veziri
1919’da Divan-ı Harb-i Örfi tarafından gıyaben idama mahkum edildi
Mart 1921’de Berlin’de Soğomon Tehleryan’dan öldürüldü
|
|
İSMAİL ENVER PAŞA 1881-1922
Ermeni Soykırım örgütçüsü
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
1914’te Harbiye Bakanı
1919’da Divan-ı Harb-i Örfi tarafından gıyaben idama mahkum edildi
1921’te Merkez Asya’da öldürüldü
|
|
AHMET CEMAL PAŞA 1872-1922
Ermeni Soykırım örgütçüsü
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
1913’te Bahriye Bakanı
1914’te Suriyedeki 4. ordu komutanı
1919’da Divan-ı Harb-i Örfi tarafından gıyaben idama mahkum edildi
Temmuz 1922’de Artaşes Gevorgyan’ ve Petros Ter Poğosyan tarafından öldürüldü
|
|
DR. NAZIM 1872-1926
Ermeni Soykırım örgütçüsü
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi, Teşkilat-ı Mahsusa üyesi
1918’de Maarif Bakanı
1919’da Divan-ı Harb-i Örfi tarafından gıyaben idama mahkum edildi
1926’da idam edildi
|
|
BAHADDİN ŞAKİR 1877-1922
Ermeni Soykırım örgütçüsü
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
Teşkilat-ı Mahsusa başkanı
1919’da Divan-ı Harb-i Örfi tarafından gıyaben idama mahkum edildi
Aralık 1921’de Roma‘da Arşavir Şirakyan tarafından öldürüldü
|
|
HALİL MENTEŞE 1874-1948
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
1914-1915 Osmanlı Millet Meclisi’nin başkanı
1915’te Devlet Konseyi Başkanı
1915-1917 Dışişleri Bakanı
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2760
1931’de Türkiye Büyük Millet Meclisimebusu /İzmir/
|
|
MEHMED CAVİD BEY 1875-1926
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
1914’te Maliye bakanı
1919’da Divan-ı Harb-i Örfi tarafından gıyaben mahkum edildi /15 yıl hapis/
1921’de Londra konferansında Ankara delegasyonunun müşaviri oldu
|
|
HÜSEYİN RAUF ORBAY 1881-1964
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
1918’de Bahriye bakanı
Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2776
1921-1922 Ankara hükümeti Bahriye bakanı
1922-1923 Ankara hükümeti Başbakanı
|
|
FETHİ ALİ OKYAR 1880-1943
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi, Teşkilat-ı Mahsusa üyesi
1914’te Osmanlı Millet Meclisi’nin mebusu /İstanbul/
Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2689
1923-1924 Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin başkanı
1924-1925 Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı
|
|
ŞÜKRÜ KAYA 1883-1959
Ermeni tehciri ve katliamlarına dolaylı dolaysız katılanı
Göçmenler Genel Müdürü
Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2738
1923’den itibaren 3 defa Türkiye Büyük Millet Meclisi mebusu oldu
1924’te Tarım Bakanı
|
|
MUSTAFA ABDÜLHALİK RENDA 1881-1957
Ermeni tehciri ve katliamlarına dolaylı dolaysız katılanı
1914-1915. Bitlis Valisi, 1915-1917 Halep Valisi
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2800
1924-1934 Maliye Bakanı
1927-1930 Milli Savunma Bakanı
1935-1946 Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı
1938’de Cumhurbaşkanı vekili
|
|
MİTHAT ŞÜKRÜ BLEDA 1874-1956
Ermeni tehciri ve katliamlarına dolaylı dolaysız katılanı
İttihat ve Terakki Cemiyeti Genel Sekreteri
1915’te Eğitim Bakanı
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2756
1935-1950 Türkiye Büyük Millet Meclisi mebusu
|
|
AHMET MUAMMER BEY /CANKARDEŞ / 1874-1928
Ermeni Soykırımı suçlusu
1913-1916 Sivas Valisi
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2719
1922’de Kayseri Mutasarrıfı
1923’te, 1927’de Türkiye Büyük Millet Meclisi mebusu /Sivas/
|
|
HASAN TAHSİN UZER 1877-1939
Ermeni Soykırımı suçlusu
1913-1914 Van Valisi
1914-1916 Erzurum Valisi
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2774
1921’de İzmir, 1925’te Ardahan, 1927’de Erzurum ve 1933’te Konya mebusu
|
|
SABİT BEY SAĞIROĞLU 1881-1960
/Kemahlı Sahirzade Sabit Bey/
Ermeni Soykırımı suçlusu
1914’te, 1916’da Harput Valisi
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2686
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu
|
|
CEVDET BEY /BELBEZ/
Ermeni Soykırımı suçlusu
Van Valisi
Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2690
|
|
MUSA HİLMİ DEMOKAN 1865-1929
1915’te Kırşehir Mutasarrıfı
Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2712
|
|
ZİYA GÖKALP 1876-1924
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
Yazar, Türkçülük ideolojisinin kurucularından biri
1912’de Osmanlı Millet Meclisi’nin mebusu
1915’te İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Profesörü
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2759
1923’te Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu /Diyarbakır/
|
|
HÜSEYİN CAHİT YALÇIN 1875-1957
İttihat ve Terakki cemiyeti üyesi
Yazar, gazeteci ve siyaset adamı /”Tanin” gazetesinin editörü/
Osmanlı Millet Meclisi’nin mebusu
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2675
1948’de “Ulus” gazetesinin editörü
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu /1939’da İstanbul, 1950’de Kars/
|
|
MUSTAFA REŞAT MİMAROĞLU 1882-1953
1915’te İstanbul Kısmi Siyasi Polis Müdürü
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2798
1939’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu
|
|
SÜLEYMAN FAİK PAŞA 1886 – ?
11. Kolordu Komutanı
1915-1916 Harput Vali Vekili ve Harput’taki bölüklerin Komutanı
Harput Askere Alma Komisyonu Başkanı
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2807
|
|
SÜLEYMAN NECAMİ BEY /SELMAN/ 1871-1943
1914-1916 Samsun Mutasarrıfı
1916-1918 Sivas Valisi
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2812
1923’te Kastamonu Valisi
Türkiye Büyük Millet Meclisi mebusu /Samsun/
|
|
ARİF FEVZİ PİRİNÇÇİOĞLU 1878-1933
Osmanlı Millet Meclisi mebusu /Diyarbakır/
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2743
Türkiye Büyük Millet Meclisi mebusu /Diyarbakır/
|
|
ALİ İHSAN SABİS PAŞA 1882-1957
6. Ordu Komutanı
1915-1918 Kafkas ve Irak cephelerinde bulundu
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2667
1921’de 1 Ordu Komutanı
|
|
KARA VASIF 1872-1931
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
Asker ve siyaset adamı
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N —-
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu /Sivas/
|
|
MUSTAFA KEMAL BEY 1868 – 1926
/Kara Kemal/
İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
İaşe Bakanı
Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2761
|
|
ALİ MÜNİF BEY YEĞENA 1847 -1951
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
1915-1916 Lüban Valisi
1916-1918 Nafıa Bakanı
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2762
Adana Belediye başkanı
Türkiye Büyük Millet Meclisi mebusu /Mersin, Adana/
|
|
SÜLEYMAN NUMAN PAŞA 1868 – 1925
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
General, Ordu Tıbbi hizmetlerinin başı
Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2732
|
|
AHMET FAYIK ERNER
1914-1915 Bağdat Vali yardımcısı
1916-1918 İstanbul Polis müdürü
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2724
|
|
HACI İLYAS SAMİ BEY /MUŞ/ ?-1945
Osmanlı Millet Meclisi’nin mebusu /Muş/
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2810
Türkiye Büyük Millet Meclisi mebusu /Muş, Bitlis/
|
|
ALİ CENANİ BEY
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
Osmanlı Millet Meclisi’nin mebusu / Halep/
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğince Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2805
1923’te Türkiye Büyük Millet Meclisi mebusu
1924-1926 Ticaret Bakanı
|
Divan-ı Harb-i Örfi tarafından gıyaben mahkum edilen sanıkları:
1. Talat paşa – Dahiliye Bakanı, Büyük veziri (1917-1918)
2. Enver paşa – Harbiye Bakanı
3. Cemal paşa – Bahriye Bakanı
4. Bahaddin Şakir- İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi, Teşkilat-ı Mahsusa’nın başkanı
5. Dr. Nazım- İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi, Teşkilat-ı Mahsusa üyesi
6. Cavid bey- Maliye Bakanı
7. Süleyman Elbistani bey – Tarım ve Ticaret Bakanı (1915-1917)
8. Mustafa Şerif bey – Tarım ve Ticaret Bakanı (1917-1918)
9. Oskan efendi – Post ve Telgraf bakanı (1914-1917)
10. Dr. Rozuhi efendi – İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
11. Aziz effendi – Kamu Güvenlik bakanı, Teşkilat-ı Mahsusa üyesi
2. Enver paşa – Harbiye Bakanı
3. Cemal paşa – Bahriye Bakanı
4. Bahaddin Şakir- İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi, Teşkilat-ı Mahsusa’nın başkanı
5. Dr. Nazım- İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi, Teşkilat-ı Mahsusa üyesi
6. Cavid bey- Maliye Bakanı
7. Süleyman Elbistani bey – Tarım ve Ticaret Bakanı (1915-1917)
8. Mustafa Şerif bey – Tarım ve Ticaret Bakanı (1917-1918)
9. Oskan efendi – Post ve Telgraf bakanı (1914-1917)
10. Dr. Rozuhi efendi – İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
11. Aziz effendi – Kamu Güvenlik bakanı, Teşkilat-ı Mahsusa üyesi
Mahkemede bulunan sanıkları:
1. Said Halim paşa – Büyük vezir (1913-1916)
2. Mithat Şükri bey – İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti Genel Sekreteri
3. Ahmet Cevad bey – İstanbul Merkez komutanı, Teşkilat-ı Mahsusa üyesi
4. Atif bey –Ankara mebusu, Teşkilat-ı Mahsusa üyesi
5. Zia Gökalp – İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
6. Küçük Talat bey – İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
7. Riza bey – İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi, Teşkilat-ı Mahsusa üyesi
8. İbrahim bey – Osmanlı Millet Meclisi’nin başkanı
9. Hayri efendi- Şeyh-ul İslam
10. Musa Kazim effendi – Şeyh-ul İslam
11. Halil efendi – Adalet ve Dışişleri Bakanı, Teşkilat-ı Mahsusa üyesi
12. Ahmet Nesmi bey – Dışişleri Bakanı (1917-1918)
13. İsmail Canpolad bey – Dahiliye Bakanı(1917-1918)
14. Abbas Halil paşa – Nafıa Bakanı (1915-1917)
15. Ali Münif bey- Nafıa Bakanı (1917-1918)
16. Şükri bey – Maarif bakanı, Teşkilat-ı Mahsusaüyesi
17. Kemal bey – İaşe Bakanı, İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
18. Hüseyn Haşim bey – Posta ve Telgraf bakanı (1917-1918)
19. Rifat bey – Osmanlı Millet Meclisi’nin başkanı
20. Mahmet Esad efendi – Şeyh-ul İslam
2. Mithat Şükri bey – İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti Genel Sekreteri
3. Ahmet Cevad bey – İstanbul Merkez komutanı, Teşkilat-ı Mahsusa üyesi
4. Atif bey –Ankara mebusu, Teşkilat-ı Mahsusa üyesi
5. Zia Gökalp – İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
6. Küçük Talat bey – İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
7. Riza bey – İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi, Teşkilat-ı Mahsusa üyesi
8. İbrahim bey – Osmanlı Millet Meclisi’nin başkanı
9. Hayri efendi- Şeyh-ul İslam
10. Musa Kazim effendi – Şeyh-ul İslam
11. Halil efendi – Adalet ve Dışişleri Bakanı, Teşkilat-ı Mahsusa üyesi
12. Ahmet Nesmi bey – Dışişleri Bakanı (1917-1918)
13. İsmail Canpolad bey – Dahiliye Bakanı(1917-1918)
14. Abbas Halil paşa – Nafıa Bakanı (1915-1917)
15. Ali Münif bey- Nafıa Bakanı (1917-1918)
16. Şükri bey – Maarif bakanı, Teşkilat-ı Mahsusaüyesi
17. Kemal bey – İaşe Bakanı, İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
18. Hüseyn Haşim bey – Posta ve Telgraf bakanı (1917-1918)
19. Rifat bey – Osmanlı Millet Meclisi’nin başkanı
20. Mahmet Esad efendi – Şeyh-ul İslam
Yorumlar kapatıldı.