Sovyet Azerbaycanı’nda, özellikle Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi’nde yaşayan Ermenilerin hakları ve güvenliklerini talep eden hareket, SSCB’nin iç meselesi olarak gördüğü anlaşmazlığın Sovyet yasaları çerçevesinde çözümünü amaçlayan barışçı bir girişimdi. 1980’li yılların ortalarında Gorbaçov’lu yılların bir miktar daha özgürlükçü atmosferinde Ermeniler arasında, glasnost ve perestroika’nın, 1920’li yıllardan beri Sovyet Transkafkasyası’da süregelen bu soruna adil ve kalıcı bir çözüm getirebileceği umudu doğmuştu.
Şiddetsiz bir çözüm umutları Şubat 1988’in sonlarında söndü. Dağlık Karabağ’da gerilimin yükseldiği, etnik çatışma haberlerinin geldiği günlerde Azeri gruplar, başkent Bakü dışında bir sanayi kasabası olan Sumgait’te Ermeni birey ve ailelere saldırılar düzenlemeye başladı. 27 – 29 Şubat tarihlerinde devam eden pogromlar sırasında demir boru, ucu sivriltilmiş metaller gibi ev yapımı silahlarla Ermeniler evlerinde öldürüldüler, yaralandılar, tecavüze uğradılar ve yağmalandılar. Kurbanların sayısı hiçbir zaman tam olarak belirlenemedi. Yaralananlar, sakatlananlar ve kaçmayı başaran binlerce kişi dışında ölenlerin sayısı için 20 -30’dan yüzlerceye kadar değişen rakamlar telaffuz edildi. Olaylar sırasında çok sayıda Ermeninin, Azeri ya da diğer etnik kökenden komşuları tarafından saklandığı ya da başka şekillerde korunduğuna ilişkin haberleri de burada belirtmek gerek.
Devletin Sumgait katliamı karşısındaki tutumu hem yavaş, hem de kararsızdı. Yerel Azeri yöneticilerin seyirci kaldığı ise kesin bir gerçek. Olayların kontrol altına alınması için sonunda Moskova’nın sıkıyönetim ilan etmesi gerekti. Resmi medyada katliama çok az yer verildi ve gerektiği şekilde yürütülmeyen yargılamalarda adaletin gücü gösterilmedi. En önemlisi pogromun önceden planlanmış ve örgütlü niteliği hiçbir zaman tam olarak kabul edilmedi ve soruşturmaya tabi tutulmadı. Faillerin cezasız kalmasının sonuçlarından biri de, Sovyet Azerbaycanı’nın diğer yerlerinin yanı sıra, Kasım 1988’de Kirovabad’da (Gence) ve Ocak 1990’da yeni katliamların takip etmesi oldu.
Olaylar, gerek SSCB içinde, gerekse uluslararası ölçekte, Sovyet ideolojisinin halklar arasında dostluk gibi sloganlarının boşluğunu gösteren, utanç verici bir durum olarak değerlendirildi. Aslında bir bütün olarak Dağlık Karabağ sorunun kendisi, Sovyet modelinin sürdürülemez olduğunun görülmesine ve sonunda SSCB’nin dağılmasına katkıda bulundu (sorunla ilgili daha ayrıntılı bilgi için bkz. Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’ne ilişkin gerçek).
Sumgait Azerbaycan’da bugün, ülkenin geri kalan kısmının büyük bir bölümü için söz konusu olduğu gibi Ermeni nüfusundan arındırılmış bir sanayi kasabası olarak yaşamaya devam ediyor. Dağlık Karabağ, Ermenice Artsakh, genel deyişle “buzdolabına kaldırılmış” çatışmanın kalbinde yer almaya devam etse de, zamanın Sovyet Azerbaycanı’nda Ermeniler hayatlarını kaybettiler ya da yurtlarından sökülüp atıldılar. Sığınmacılardan birçoğu ya Rusya’ya, ya da ABD’ye yerleşti. Bugün, örneğin Moskova’da ve Michigan’da Bakulü Ermeni toplumları yaşamakta.
Referanslar ve Diğer Kaynaklar
1. “Nationalism at Its Nastiest”, The New York Times, 19 Ocak 1990
2. “An Open Letter on Anti-Armenian Pogroms in the Soviet Union”, The New York Review of Books, 27 Eylül 1990
3. Anna Astvatsaturian Turcotte. Nowhere, a story of exile. hybooksonline.com, 2012
4. Zohrab Information Center. “Nowhere: A Story of Exile”, 27 dak., 6 san.
5. Anna Astvatsaturian Turcotte, “A Baku Pogrom Eyewitness Recounts the Ordeal 25 Years Later”, Asbarez, 13 Ocak 2015
6. Against Xenophobia and Violence NGO. The Sumgait Syndrome. Anatomy of Racism in Azerbaijan. MIA Publishers, 2012
7. Inna Mirzoyan, “Revealing the Truth Behind the Baku-Sumgait Pogroms – One Family at a Time”, Asbarez, 13 Ocak 2015
8. Julia Papiyan. “Baku Pogroms 25 Years Later: I am Regina Papiyan”, Asbarez, 16 Ocak 2015
9. Office of the Nagorno Karabakh Republic in the United States. “Ethnic Cleansing Campaigns”
10. Wikipedia: “Sumgait pogrom”
11. Wikipedia: “Karabakh movement”
Bizi takip edin
A khachkar that reads “Sumgait 1988”, by the Armenian Genocide Memorial in Yerevan; Azerbaijani and Turkish policies with regards to Armenians are often equated in the Armenian public perception
Görsele ait bilgi
Erivan’daki Ermeni Soykırımı Anıtı yanında “Sumgait 1988” yazılı bir haçkar; Ermenilere ilişkin kamusal söylem çoğu kez Azerbaycan ve Türkiye’nin Ermenilere ilişkin politikalarının bir bileşimini yansıtır.
Atıf ve kaynak
Vaghinak Petrosyan [CC-BY-2.0], bkz. Wikimedia Commons
Facebook – Twitter – Instagram – Google+
Yorumlar kapatıldı.