Kutsal Topraklar’da Ermeniler söz konusu olduğunda dini hayat hiç de şaşırtıcı olmayacak şekilde ilk akla gelendir: Kudüs’teki Ermeni Kilisesi’nin resmi varlığı çok gerilere, İ.S. 7. yüzyıla kadar uzanır. Dini hayat ise bundan da birkaç yüzyıl önce, Ermenistan’ın Hıristiyanlığı kabul etmesinden de önceleri başlamıştır. Ermenistan’ın en ünlü kralı Büyük Tigran, İ.Ö. 1. yüzyılda kısa bir süre egemenlik alanını Judea’ya kadar genişletmişti. Tabii ki Hıristiyanlık, ancak bundan bir süre sonra, yüzyıllar boyu, hacıların – hatta tacirlerin de – Ermenistan platosundan Kutsal Topraklar’a kadar gitmelerinde başlıca rolü oynadı.
Ne var ki, Diyaspora için Kudüs yalnızca buradaki Ermeni Patriklanesi’nden ibaret değildir (Patrikhane’ye ilişkin daha fazla bilgi için St. James Ermeni Kardeşliği başlıklı gerçeğimize bakınız). Kudüs’te, Hıristiyan, Müslüman ve Yahudi kesiminin yanı sıra bir de ayrıca Ermeni kesiminin bulunması Ermenilerin varlığının bu kentin tarihinin ve kültürünün ne kadar ayrılmaz bir parçası olduğunun göstergesidir. Yüzyıllarca Ermeni nüfusunun önemli bir bölümünü rahipler ve ilahiyat okuyan öğrenciler oluşturmuş, ancak meslekler de bu kesimden geri kalmamıştır. Gerçekte Ermeni kesiminin varlığı Kutsal Topraklar’ın Haçlılar dönemindeki hükümdarı, bölgeyi 12. yüzyılda yönetmiş olan Kudüs Kraliçesi Melisende’ye borçludur. Kraliçenin babası Avrupalı soylulardandı, ama annesi Ermeniydi ve Edessa’da (Urfa, ya da bugünkü Şanlıurfa) Ermeni eğitimi almıştı.
Kudüs ve çevresinde yaşayanlar için 20. yüzyıl büyük bir değişim demekti; çünkü soykırım buraya binlerce sığınmacıyı getirmişti. Sığınmacılar Kudüs’ün, kuşaklar boyu yöreye entegre olmuş, ilk dilleri olarak Arapçayı kullanan eski Ermeni halkından (kaghakatsis – Ermenice “kentliler”, “yurttaşlar”) çok daha kalabalıktılar. Yerliler gerek yerel yönetimlerde, gerekse Batı ülkelerindeki diplomatik misyonlarda yüksek pozisyonlara gelmişlerdi. “Zuwwar” (Arapça “konuklar”) olarak adlandırılan Ermeni Soykırımı’ndan kaçanlar Kudüs’ün, Beytüllahim’in, Yafa’nın ve diğer kent ve kasabaların Ermeni nüfusunu artırdılar. Bu durum, her ikisi de istikrarsızlığa ve göçe yol açan, 1948 yılında İsrail devleti kuruluncaya ve 1967’deki Altı Gün Savaşı’na kadar devam etti. Ancak bu arada Ermeniler, canlı bir Diyaspora yaşamını yaratan, başta sosyal ve kültürel örgütler, spor kulüpleri olmak üzere bir dizi cemaat yapılanmaları kurdular. O dönemin önemli bir Ermeni sporcusu, 1940’da bölge şampiyonluğunu kazanan Mardo Gozukutchukian, diğer adıyla “Boksör Mardo”ydu.
Kudüs’te seramik geleneğini ve bu alanda Ermenilerin oynadığı rolü de unutmamak gerek. Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşünün ardından bölgeyi ele geçiren İngilizler, 1919’da kentin en önemli kutsal yapılarından biri olan Kubbet-üs-Sahra’nın dış duvarlarının yapımı için, eski bir çini üretim merkezi olan Kütahya’dan (bugünkü Türkiye’nin batısında bir kent) Ermeni çini ustaları getirdiler. Ustalar ve aileleri buraya yerleştiler; çoğu kez hayvan ve bitfi motifleri, ya da geometrik desenler, el işi mavi ve yeşil boyama ile süslü dekoratif çini ve çömlek üretimine devam ettiler. Kudüs’ün Eski Şehir kesiminde, Ermeni ustaların ürettiği çini sokak tabelaları vardır.
Kudüs ve çevresinde Ermeni Diyasporası son yarım yüzyıl civarında bölgedeki siyasi istikrarsızlık koşulları nedeniyle bir takım kısıtlamalar yaşamakta. Yine de, dini yaşamın dışında cemaat kurumları, azalan nüfusa rağmen işlev görmeye devam etmekte. Son yirmi yıl içinde yarım ya da tam Yahudi birey ve aileler de Ermenistan’dan göç etmekte.
Referanslar ve Diğer Kaynaklar
1. Bedross Der Matossian. “The Armenians of Palestine 1918-48”, Journal of Palestine Studies, Vol. XLI, No. 1, Autumn 2011, s. 24–44
2. Jirair Tutunjian. “Queen Melisende and Her Three Sisters”, Keghart.com, 1 Aralık 2013
3. Tzoghig Aintablian Karakashian. “Armenian Pottery and the Karakashians”, This Week in Palestine, 127, Kasım 2008
4. Save the ArQ
5. Wikipedia: “Armenians in Israel”
6. Wikipedia: “Armenian Quarter”
Bizi takip edin
Samples of Armenian ceramics from Jerusalem
Görsele ait bilgi
Kudüs’te Ermeni çinilerinden örnekler.
Atıf ve Kaynak
Lantuszka adlı kullanıcı tarafından eklenen, kendi çektiği fotoğraf [CC-BY-SA-3.0], bkz. Wikimedia Commons
Facebook – Twitter – Instagram – Google+
Yorumlar kapatıldı.