Günlük yaşamımızda, Kızıl Deniz sahilinde, Suudi Arabistan’ın hemen güneyinde yer alan Yemen’de ortaçağda neler olduğunu düşünmeye vakit bulamadığımızı söylesek kendimize haksızlık etmiş olmayız. Türki kökenli Rasulid hanedanı, 1100’lerin sonlarında Eyyübilerin hükümdarı olarak Yemen’de egemenlik kurmuş, 13. yüzyıl başlarında ise bölgenin tamamına sahip olmuştu. (Eyyübiler komşu Mısır’da egemendiler. Eyyübi hanedanının kurucusu, ataları Ermenistan’daki Dvin kökenli Kürtlerden olan, Haçlılara karşı verdiği savaşlarla ün kazanmış Selahaddin-i Eyyübi’ydi.)
13. ve 14. yüzyıllar, hem Çin’den Avrupa’ya kadar uzanan Moğol istilalarının, hem de Kilikya Ermeni Krallığının sona ermekte olduğu, doğu ile batının son derece canlı bir karayolu ticaretiyle birbirine bağlandığı bir dönemdi. Bu bağlantılar birkaç yüzyıl sonra Portekiz ya da Hollanda’dan yola çıkan gemilerin, Afrika kıtasının altından dolaşarak Hindistan ve Uzak Doğu’ya ulaşacağı döneme kadar sürecekti.
Bu kozmopolit atmosferin yansımalarından birisi de, 1363 – 1377 yılları arasında hüküm süren, Yemen’in Rasulid hanedanının altıncı kralı El Melik el-Afdal el-Abbas’ın himayesi altında gerçekleşti. O bölgenin belli başlı dillerini, örneğin Arapça, Farsça ve Türkçeyi içeren sözlükler beklenmedik bir şey değildi; ama altı dilden sözcükleri içeren bir sözlüğün hazırlanması gerçekten olağandışıydı. Bugün “Rasulid Hexaglot” olarak anılan sözlükte Arapça, Farsça, Türkçe, Moğolca, Rumca ve Ermenice binden fazla sözcük bulunuyor.
Bu belge 1960’larda ortaya çıkarıldı; ama üzerinde çalışılması, çevirisinin yapılması ve modern akademi dünyasının bir yayını olarak basılması için otuz yıl geçmesi gerekti. Kitap, diplomatlar ya da tacirler için bir kılavuz olmaktan çok, entelektüel bir hobi ürünü olarak hazırlanmış, ortaçağ bilim dünyasına ait gerçek bir yapıt olma özelliğini taşıyor. Sözlükte, kralın (ya da onun yazıcılarının) takvimler, ölçüler, ev eşyaları, giysiler, hayvan ve bitkiler, silahlar, hastalıklar, mineraller, dini terimler gibi pratik işlevi olan sözcükleri ayrı sütunlar halinde altı dilde karşılıklarıyla birlikte gösterdiklerini görüyoruz.
Bu altı dil arasında yer alması, Ermenicenin o çağda Yakın Doğu’da önemli bir bölgesel dil olduğunu gösteriyor. Dikkat çekici bir başka nokta da Rasulid Hexaglot’un Arap harfleriyle yazılmış olması; çünkü Ermenicenin ve tabii Rumcanın da, Arap harfleriyle yazılışı sık rastlanan bir şey değil. Sözcüklerin transliterasyonunda uygulanan yöntem, bugün Batı Ermenicesine yakın olan Ermenicenin Kilikya diyalektinin İ.S. 14. yüzyılda Yemen’e kadar ulaştığının kanıtı.
Referanslar ve Diğer Kaynaklar
1. Peter B. Golden (ed.). The King’s Dictionary. The Rasulid Hexaglot: Fourteenth Century Vocabularies in Arabic, Persian, Turkic, Greek, Armenian and Mongol (Handbook of Oriental Studies). Brill, 2000
2. Peter B. Golden. “Rasulid Hexaglot”, Encyclopædia Iranica. 2009
3. Barry Hoberman. “The King’s Dictionary”, Saudi Aramco World, March/April 1982, s. 28-31
4. Wikipedia: “Saladin”
Bizi takip edin
A coin from the Rasulid period, 14th century Yemen
Görsele ait bilgi
14. yüzyıla ait Rasulid hanedanı döneminden bir Yemen parası
Atıf ve kaynak
British Museum’da sergilenen paranın PHGCOM adlı kullanıcı tarafından çekilmiş fotoğrafı. [Genel kullanıma açık alan], Wikimedia Commons
Yorumlar kapatıldı.