Onlara sık sık 36 asker denildiğini duyarız – Ermeni kimliğini ileriye doğru yürüten 36 asker. Alfabe, her şeyden önce belirli bir dilin ve kültürün gözle görülür simgelerini bir araya getirir. Ermeni harflerinin, ruhani imgelerin ve İncil’in dile gelişinin yansıması olduğunu anlatan söylenceler de vardır. Bu belki de, Ermeni halkının gözünde alfabelerinin kutsal bir değere sahip olduğunu anlatır bizlere.
Bu şekilde bir sahiplenme ve benzersiz bir alfabeye sahip olma duygusunun, Ermeni harfleriyle Türkçe yazılmış kitaplar olduğu gerçeğiyle çeliştiği düşünülebilir. Gerçekten de eski Türkçenin kendine özgü bir alfabesi yoktu; onun yerine Osmanlı döneminde Türkçe, bir miktar revize edilmiş Arap harfleriyle yazılıyordu. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun ardından ülkenin 1920’lerde yaşadığı köklü değişimlerden biri de dil reformuydu ve reform, küçük değişiklikler yapılmış Latin alfabesinin (bugün Batı dillerinin kullandığı alfafe; bkz. 45 No’lu gerçek) kabul edilmesini de içeriyordu.
Ancak 1700’lerden itibaren Türkçe, 20. yüzyılın ortalarına kadar başka bir dilin alfabesiyle de, Ermenice harflerle de yazılmış ve Osmanlı İmparatorluğu’ndan Venedik ve Boston’a kadar çok çeşitli yerlerde bu kitapların basımı yapılmıştır. Tahmin edilebileceği gibi uygulama, Arap alfabesi gibi zor bir alfabeyi kullanmak yerine kendi harfleriyle yazmayı tercih ettiklerinden, Türkçe konuşan Ermenilere aitti.
Aslına bakılırsa, modern Türkçenin yazılışı, sağdan sola doğru yazılan, öğrenilmesi zor değişken kullanımı, birleşik harfleriyle Arap alfabesindense, farklı seslerin farklı harflerle ifade edildiği Ermenice yazım biçimine çok daha yakındır. Osmanlı’nın son dönemlerinde, Türk seçkin zümrenin Ermeni yazısına aşina olduğu koşullarda, Osmanlıcanın yazımında resmi olarak Ermeni alfabesinin kullanılması yönünde önerilerde bile bulunulmuştur.
Ermeni harfleriyle Türkçe, yalnızca bir alfabe sistemi değil, Türkçe konuşan Ermenilerin, soykırımdan sonra en az bir kuşak daha devam eden tarihsel değere sahip kültürel olarak kendini ifade ediş biçimidir de. Ermenice harflerle Türkçe yazılmış en eski romanlardan biri Hovsep Vartanian’ın yazdığı “Akabi’nin Hikayesi”dir. Kitap Ermeni harfleriyle, Ermeni temalarıyla, ancak Türk dilinde yazılmıştır. 19. yüzyıla ait birçok dua kitabı da – en çok Amerikalı misyonerler tarafından – Ermenice harflerle Türkçe olarak yazılmış, böylece çok sayıda Ermeni İncil’i okurken ve dualarını ederken Hıristiyan inancının gereklerini Türkçe yerine getirmiştir. O dönemde ve soykırımın ardından on yıllarca süreyle, Ermeni harfleriyle Türkçe yazılmış gazeteler de yayınlanmıştır. Bugün İstanbul sokaklarında eski, solmuş Ermenice harflerle yazılmış Türkçe kitap ve belgelere rastlamak mümkün. Ermeni harfleriyle Türkçe yazılmış son kitap 1968’de Buenos Aires’te yayımlanmıştır.
17.yüzyılda başka bir Türk dili, bugün Ukrayna ve Polonya’nın bulunduğu topraklarda kullanılan Kıpçakça da Ermeni alfabesi ile yazılmıştır. Burada yaşayan Ermeni toplumlar kuşaklar boyu bu yerel dili kullanmış ve büyük ölçüde Ermeni dilinin etkisi altındaki Kıpçakça kitaplar Ermeni harfleriyle yazılmıştır.
Gerek Türkçe, gerek Kıpçak dilinde Ermeni harfleriyle yazıların, Batı Ermenicesini temel almış olması bizlere, Mesrop Maştots’un yaşadığı Ararat ovası’ndan Konstantinopolis’e ve oradan daha batı ve kuzeye yönelen Diyaspora göç yollarının izlediği yönü göstermekte.
Referanslar ve Diğer Kaynaklar
1. St. Nersess Armenian Seminary. “Armeno-Turkish: Betrayal or Blessing?”, 28 Eylül 2005
2. Ermeni Araştırmaları Enstitüsü Michigan-Dearborn Üniversitesi ile Alex ve Marie Manoogian Müzesi ortak sergisi. Celebrating the Legacy of Five Centuries of Armenian-Language Book Printing, 1512-2012. Michigan-Dearborn Üniversitesi, 2012
3. Rev. Andrew T. Pratt. “On the Armeno-Turkish Alphabet”, Journal of the American Oriental Society, Cilt 8, 1866, s. 374-376
4. Rouben Paul Adalian. Historical Dictionary of Armenia. Scarecrow Press, 2010, s. 264
5. Memorials: Written Monuments of Turkic Languages
6. Wikipedia: “Vartan Pasha”
Bizi takip edin
Görsele ait bilgi
“Göklerdeki Babamız…” duasının Ermenice harflerle Kıpçak dilinde yazılmış metninin başlangıcı. 17. yüzyıl.
Atıf ve Kaynak
[Genel kullanıma açık alan], bkz. Wikimedia Commons
Facebook – Twitter – Instagram – Google+
Yorumlar kapatıldı.