2013 yazında dev boyutlardaki hükümet karşıtı protesto gösterilerine sahne olan Taksim Meydanı, İstanbul’un Avrupa yakasının merkezinde yer alır. Burası, trafiğe kapalı gezinti ve alışveriş güzergâhı olan İstiklal Caddesi’nin açıldığı, aynı zamanda çevresinde çok sayıda otel ve restoranın bulunduğu bir meydandır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunu temsil eden görkemli bir anıt, meydanın İstiklal Caddesi’ne açılan ucunda yer alır.
Önceki yıllarda uluslararası medyada büyük yansıma bulan Kahire’de, New York’da ve dünyanın başka yerlerindeki büyük kitlesel gösterilerinin ardından, Türkiye’de hükümetin Taksim Meydanı’nın çevresinde Gezi Parkı olarak bilinen yeşil alanı ortadan kaldırarak yapılaşmaya açma planları, Mayıs 2013 sonlarında çevreci aktivizmi harekete geçirdi. Gösteriler kısa sürede çeşitli alanlardaki hükümet politikalarına karşı yaygın protestolara dönüştü. Ülke geneline yayılan eylem ve gösterilerde 11 kişi hayatını kaybetti ve binlercesi yaralandı, gözaltına alındı.“Gezi Direnişi” yaz boyunca devam ederken protestolar polisin sert müdahalesiyle karşılaştı.
Ancak Taksim Meydanı’nın Türkiye’nin en büyük kentinin ana caddelerinin kesiştiği nokta olma özelliği 1930’lar gibi yakın bir tarihe aittir. Öncesinde burası dört yüzyıl boyunca Konstantinopolis’in en büyük Hıristiyan mezarlığı olan Pangaltı Ermeni Mezarlığı’nın bir bölümünün bulunduğu yerdi. Popüler tarih anlatılarına göre, 16. yüzyılın ünlü Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman’ı zehirleyerek öldürmeyi hedefleyen bir suikast planı yapılmıştı; ancak padişahın Ermeni baş aşçısı Manuk Karaseferyan işbirliği yapmayı reddederek suikast planını ihbar etti ve bunun üzerine ödül olarak kendisine, Ermenilerin ölülerini gömmeleri için bu alan armağan edildi.
1551’den itibaren kuşaklar boyu Ermenilerin son istirahat yeri olarak hizmet veren Pangaltı Ermeni Mezarlığı’na aynı zamanda 1919’da Ermeni Soykırımı kurbanları anısına bir de anıt dikilmişti (web sitemizin ilk gerçeğinin yer aldığı sayfamızda bu anıtın bir fotoğrafını görebilirsiniz). Ancak sonraki on yıllarda yürütülen yapılaşmada ne mezarlar, ne de anıt kaldı. Temmuz 2013’te yapılan kazılarda ortaya çıkarılan 13 Ermeni mezar taşı bölgenin ne amaçla kullanıldığını ortaya koyuyordu.
Protestolar sonucunda, hükümetin tüm baskılarına rağmen, yapılaşma planları iptal edildi. Yeni Başbakan Ahmet Davutoğlu, İtalya’da Venedik, İran’da İsfahan’daki meydanlarla kıyaslayarak Taksim meydanı için, “dünyanın en çirkin meydanı” bile diyebildi. Davutoğlu meydandan söz ederken eski Ermeni mezarlığına ve burada 1977’de 30’dan fazla kişinin öldüğü 1 Mayıs mitingine de atıfta bulundu.
Ermeni Soykırımı denince ilk akla insanların ve ailelerinin katli ya da tehciri gelir; ancak soykırım aynı zamanda mallara, işletmelere, toprağa ve binalara el konulması anlamına da geliyordu. Bu süreç Türkiye Cumhuriyeti yıllarında da devam etti. Bazı Ermeni vakıfları 20. yüzyılda el konulan taşınmazların bir bölümünü ortaya çıkarmayı başardı (örneğin Hrant Dink Vakfı İstanbul’daki binaların bir listesini çıkarmıştır) ve hatta açılan davalar sonucunda bazıları iade edildi. Bu alanda yapılan düzenlemeler yalnızca 1936 ve sonrasında el konulan vakıfları kapsadığından Taksim Meydanı’nın herhangi bir bölümünün önceki kullanım amacına uygun hale getirilmesini yakın bir gelecekte beklemek gerçekçi olmayacaktır.
Referanslar ve Diğer Kaynaklar
1. Emily Greenhouse. “The Armenian Past of Taksim Square”, The New Yorker, 28 Haziran 2013
2. Hrant Dink Foundation. 2012 Declaration: The Seized Properties of Armenian Foundations In Istanbul
Hrant Dink Vakfı. 2012 Beyannamesi. İstanbul Ermeni Vakiflarinin El Konan Mülkleri
3. “Taksim‘de ortaya çıkan mezar taşlarında ne yazıyor?”, Agos, 12 Temmuz 2013
4. İsmet Berkan, “Taksim is ‘world’s ugliest square,’ Turkish PM says”, Hürriyet Daily News, 20 Ekim 2014
5. Wikipedia: “Taksim Square”
6. Wikipedia: “Taksim Gezi Park”
Bizi takip edin
A detailed map of part of Constantinople dating from 1922, including the “Ermeni Mezarlighi” between “Pangalti” and “Taxim”, at one end of the “Grand rue de Pera” – Istiklal Avenue today
Görsele ait bilgi
İstanbul’a ait, Pangalti ile “Büyük Pera Caddesi”nin – bugünkü İstiklal Caddesi – açıldığı Taksim arasında yer alan Ermeni mezarlığını da gösteren 1922 tarihli ayrıntılı bir harita.
Atıf ve kaynak
[Genel kullanıma açık alan], bkz. Wikimedia Commons
Facebook – Twitter – Instagram – Google+
Yorumlar kapatıldı.