Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında Ermenilerin yaşadıkları sıkıntılar, soykırım politikalarının uygulama konulmasıyla cehenneme dönüştü. 1915 – 1923 yılları arasında Anadolu ve Küçük Asya’da çok masum kanı döküldü, ama Ermeniler de bazı yerlerde karşı saldırılarda bulundular. 1918 Ermeni Cumhuriyeti, Kafkas dağlarının güneyindeki bu yeni doğmuş ülkede düzenli birlikler oluşturma ve örgütlü bir ordu kurma çalışmalarına girişti. Bölgenin diğer ucunda, Akdeniz kıyılarında da başka Ermeni gruplar Fransız ve İngiliz bayrakları altında Türk ve Alman ordularına karşı müttefiklerle birlikte savaştılar.
Dönemin önde gelen Ermeni şahsiyetlerinden, Mısır’da konuşlanmış Boğos Nubar 1916’da bir “La Légion d’Orient” – “Doğu Lejyonu” kurmaya yönelik görüşmelere başkanlık ediyordu. Amaç, ortaçağda bağımsız bir Ermeni krallığının bulunduğu, bugün Türkiye’nin güneydoğu kıyılarını oluşturan Kilikya’nın kurtuluşu için savaşmak üzere Osmanlı İmparatorluğu sınırları dışındaki Ermenileri silah altına almaktı. Daha sonra da özerk bir Ermeni devleti kurmak da plan dahilindeydi. 4.000 kadar Ermeni çağrıyı kabul etti. Bunların çoğu Mısır’daki Ermeni sürgünlerdi. Bazı kaynaklarda, başka yerlerden de, örneğin Amerika’dan 1.200 kişinin, Fransa’dan, hatta bir avuç kişinin de Etiyopya’dan bu güçlere katıldığı belirtilir.
İngiliz ve Fransızlar arasında siyasi anlaşmazlıklar nedeniyle gelişmeler öngörülerin tersi yönünde oldu. Planlanan, Lejyon’un doğrudan Kilikya’ya ve Suriye’nin kuzeyine yönelmesiydi. Oysa eğitim için Kıbrıs’a gelen gönüllüler Mısır ve Doğu Akdeniz kıyısına gönderildiler; oradan Kilikya’ya ulaşmaları hedeflendi.
Lejyon askerleri bugün her şeyden önce Eylül 1918’de Kudüs’ün kuzeyinde kilit önemdeki Arara savaşında İngiliz general Edmund Allenby komutası altında kazandıkları zaferle hatırlanır. Beyrut’un alınmasından sonra daha kuzeye yönelen Lejyon, Suriyeli gönüllülerin ayrılmasının ardından kimliğini daha doğrudan açıklayan “La Légion Arménienne”, yani “Ermeni Lejyonu” adıyla anılmaya başlandı.
Ermeni Lejyonu 1918’in sonu ve 1919’un başlarında Soykırım’dan sağ kurtulan ve evlerine dönmek isteyen yüz binden fazla Ermeniyle birlikte Kilikya’ya ulaştı. Bu sırada Birinci Dünya Savaşı sona ermiş ve Osmanlı İmparatorluğu yenilmişti. Ancak Paris’teki savaş sonrası konferansın uzun sürmesi, etkinliğini kaybetmesi ve belirsiz bir sürece dönüşmesi nedeniyle sonuç belirleyici bir barış anlaşması henüz imzalanmamıştı.
1919’un sonlarında Fransızların Suriye ve Kilikya’yı İngilizlerden devraldığı sırada, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna önderlik edecek olan Mustafa Kemal de Türklerin milli mücadele güçlerini örgütlemeye başladı. Fransızlarla yeni ve güçlenmekte olan Türk liderler arasında varılan siyasi ve askeri anlaşma, Ermenilerin ve özerklik planlarının bir yana itilmesiyle sonuçlandı. Fransızların gece vakti gizlice çekilmesiyle Kilikya’nın önemli kentlerinden Maraş Ocak 1920’de düştü. Bunu binlerce Ermeninin katledilmesi ve binlercesinin kafileler halinde panik içinde kaçışı izledi. Kaçanların birçoğu güvenli bir yere ulaşamadan sert kış koşullarına yenilerek can verdi. Yılın sonraki aylarında bağımsız bir devlet olarak Kilikya Ermenistan’ı ilan edilecek, ama kısa sürede Fransızlar tarafından varlığına son verilecekti.
Ermeni Lejyonu, Ermeniler amacına ulaşamadan 1920’de dağıtıldı. Ne var ki Ermeni Soykırımı tarihinin bu sayfası bugün de, özellikle Ermeni Diyaspora toplumları tarafından, Diyaspora Ermenilerinin daha büyük bir ulusal dava uğruna rahat hayatlarından özveride bulunmaya hazır olmalarının bir örneği olarak saygıyla anılmakta.
Referanslar ve Diğer Kaynaklar
1. Armenian Museum of America. “The Armenian Legion and Its Heroism in the Middle East During World War I”
2. Varak Ketsemanian “The Legacy of the Armenian Legion”, The Armenian Weekly, 10 Mart 2014
3. “Armenian Refugees Perish in Blizzard: Attempted to Follow French Who Evacuated Marash After Defeat by Turks”, The New York Times, 29 Şubat 1920
4. “The Heroic Armenian Legion”, Keghart.com, 13 Ocak 2010
5. Wikipedia: “Battle of Marash”
6. Wikipedia: “French Armenian Legion”
Bizi takip edin
Görsele ait bilgi
Göreve gönderilmeden önce 1918’de Kıbrıs’taki eğitimleri döneminde Lejyon için yapılan dini ayin.
Atıf ve kaynak
Alexander-Michael Hadjilyra koleksiyonundan [CC-BY-SA-3.0], bkz. Wikimedia Commons
Facebook – Twitter – Instagram – Google+
Yorumlar kapatıldı.