Kıtanın kuzeydoğusundaki Akdeniz sahilleri dışında Afrika’da Ermeni varlığı genellikle bireysel düzeyde ve serüven meraklılarıyla sınırlı kalmış, bunlardan bazıları büyüleyici öykülerin kahramanları haline gelmişken, bazıları da çektikleri sıkıntıya değmeyecek zorluklar yaşamışlardır.
Etiyopyalı Ermeniler kıtanın örgütlü ve görünürlük kazanmış Diyaspora toplumlarından birini oluşturmuşlardır. Her ne kadar sayıca az olsalar ve son birkaç on yıldır azalmaya devam da etseler de, Etiyopyalı Ermeniler ülkenin siyaseti ve toplumsal yaşamında, sanatında güçlü izler bırakmışlardır. Etiyopya’nın müzik dünyasında Ermenilerin özel bir yeri vardır. Örneğin Terziyan ailesi 1890’ların Hamidiye katliamlarından kaçarak güneye yönelmişler ve Addis Ababa’ye gelmişlerdi. Ardından gelen dalgalar, önce 1909 Adana katliamı ve en sonunda Ermeni soykırımı başka dost ve akrabalarını da onların yanına getirdi.
Ermenilerle ilgili olarak Arba Lijoch, ya da Kırk Yetimler ülkede iyi bilinen bir öyküdür. Haile Selasiye Etiyopya imparatoru olmadan önce 1923’te Kudüs’ü ziyaret ettiğinde, burada genç soykırım kurtulanlarından oluşan bir bando dikkatini çeker ve 40 yetimi evlat edinir. Bando, şefleri Kevork Nalbandyan ile birlikte Addis Ababa’ya gelir. Bu grup ülkenin ilk resmi orkestrasının çekirdeğini oluşturacaktır. Hatta Haile Selasiye’nin taç giyme törenine katılmak üzere gelen yabancı ülke delegasyonlarını bu bando karşılar ve birbiri ardına her ülkenin ulusal marşını çalar – Türkiye hariç. Temaslar, görüşmeler sonunda Haile Selasiye ve ülkenin yetkilileri Ermenilerin “babalarını öldüren ülkenin müziğini çalma” ya karşı gösterdileri direniş üzerine geri adım atmak zorunda kalırlar. 1974 devrimine kadar ülkenin ulusal marşı olarak çalınan müziğin bestecisi de bando şefi Kevork Nalbandyan’dır.
Ne var ki, Ermenilerle Etiyopyalıların bağları çok, çok daha eskilere kadar uzanır; çünkü onlar dünyada Hıristiyanlığı benimseyen ilk halklardandır. Komşu Eritre, bazı Suriye kiliseleri, Mısırlı Kıptiler ve güney Hindistan’daki Hıristiyan kiliseleriyle birlikte Ermeniler ve Etiyopyalılar Doğu Ortodoks Kiliseleri olarak bilinen topluluğun birer parçasıdır. Her ne kadar biliminsanları bunun bir rastlantı olduğu görüşünden yana olsalar da, Ermeni alfabesi ile Etiyopya’nın resmi dili olan Amhar dilinin alfabesi görünüm olarak birbirlerine çok benzetilir.
Dini bağlantı dışında, yüzyılar önce Etiyopya’dan dış dünyaya gönderilen ilk diplomat Mateos Armenawi (“Ermeni Matthew”) adlı bir Ermeniydi. Mateos Armenawi’nin 1512 yılında başlayan, Hindistan’da Goa üzerinden Avrupa’ya yaptığı seyahatlerin amacı, Osmanlı yayılmasına karşı Portekizlilerin müdahalesine yönelik girişimlerde bulunmaktı. Kendisi gibi bir Ermeni olan Murad da, daha sonraki on yıllarda çeşitli Avrupa başkentlerinde Etiyopya sarayını temsil etti.
Etiyopya dışında Sudan’da da küçük bir Ermeni toplumu vardır. Başkent Hartum’da bir Ermeni kilisesi bulunmakta. Güney Afrika da, sosyal örgütlenmeleri ve faaliyetleriyle son on yıllarda artan bir Ermeni nüfusuna ev sahipliği etmekte.
Bireyler olarak Ermenilerin şu ya da bu nedenle bu dev kıtanın dört bir köşesine yolları düşmüştür. İlginç bir öykü de Ermenistan’dan bir kargo uçağı pilotlarının 2004 yılında bilmeden Ekvator Ginesi’nde bir darbe girişimine karışmaları nedeniyle Etiyopya’da tutuklanmalarıydı. Pilotlar sonradan serbest bıraktılar. Bir diğer ilginç olay da Güney Afrikalı bir Ermeni olan George Avakian’ın bir televizyon yetenek programında son derece etkileyici bir beatbox performansı sergilemesiydi. Afrika’da Ermeni varlığına başka örnekler vermek gerekirse, ABD’den, Belçika’dan ve Lübnan’dan son yıllarda Gana’da madencilik sektörüne yatırım yapan Ermenilerden de bahsedebiliriz.
Çoğu Güney Afrika’de yer alan bir milyon nüfusuyla küçücük bir krallık olan Swaziland’a 1964’te Mısır’dan göç eden Krikor DerBalian’ı da unutmamak gerek. Aldığı küçük bir toprak parçası üzerine 1985 – 1989 yılları arasında kendi elleriyle Surp Harutyun Ermeni Şapel’ini inşa etti. 24 kişilik oturma sıraları ve diğer dini eşyalar, obje ve malzemeler Ermeni ve Ermeni olmayan dostlarının bağışlarıyla sağlandı.
https://youtu.be/B0xBybuEOgY
Aramzt Kalayjian tarafından yapılan ve 2015’te yayınlanacak olan TEZETA [Etiyopyalı Ermeniler] belgeselinden bir bölüm.
Referanslar ve Diğer Kaynaklar
1. David Zenian. “A Journey Back in Time: A Look at the History of Armenians in Ethiopia”, AGBU News Magazine, 1 Haziran 1994
2. “Ethiopian Armenians in their own Words”, Keghart.com, 2009
3. Der Myron. “40 Armenian orphans – Genocide survivors – From Jerusalem to Ethiopia”, 2 dakika 19 saniye
4. Bethan McKernan. “Ethiopia’s Armenians: Long history, small numbers”, Associated Press/MSN News, 3 Ağustos 2014
5. “Tezeta. Ethiopian Armenians / Թեզետա. եթովպացի հայերը”, Civilnet, 14 Şubat 2013
6. Emil Danielyan. “Armenian Pilots Trapped in African Mercenary Plot”, EurasiaNet.org, 6 Ekim 2004
7. “E Guinea leader pardons Armenians”, BBC News, 7 Haziran 2005
8. Tom Vartabedian. “Armenian prospector stakes claim in West Africa”, The Armenian Reporter, 22 Ocak 2014
9. “Armenian beatboxer George Avakian on South Africa’s Got Talent”, Armenia Online, 2012
10. Parik Nazarian. “Out of Africa: An Armenian. His Vision. A Legacy”, Armenian International Magazine, Mart 1998
11. Wikipedia: “Armenians in Ethiopia”
12. Wikipedia: “Armenians in Sudan”
Bizi takip edin
Görsele ait bilgi
1918’de Addis Ababa’da Ermeni okulunun öğrencileri.
Atıf ve Kaynak
[Genel kullanıma açık alan], Wikimedia Commons
Facebook – Twitter – Instagram – Google+
Yorumlar kapatıldı.