Avrupa’da Orta Çağ’da gezgin halk ozanı deyince akla hemen köy köy gezip, bir akşam yemeği için liriyle zamanın Provans dilinde şarkılar söyleyen saz şairi gelir. İşte 18. yüzyılda Gürcistan kralının sarayında müziğini icra eden Sayat Nova böyle çok-dilli bir Ermeni halk ozanıydı.
Harutyun Sayatyan ya da Sayakyan adıyla doğup 1795 yılında ölen Sayat Nova bugün, ezgileri yüzyıllar boyu Karadeniz ile Hazar Denizi arasındaki platoda yankılanan en ünlü gusan, ya da aşuğ/aşık olarak belleklerde canlılığını korur. Akıllarda ve ellerde, Sayat Nova’nın adına şarkı yazdığı kamança – kemençe gibi geleneksel enstrümanlar varlığını sürdüğünden bu müzik geleneği de yaşamaya devam ediyor.
Bugün Ermenice olarak söylenen şarkılarının bir çoğu aşk üzerinedir. Ancak, ne bu konu onun müziğinin tek teması, ne de Ermenice onun şarkı yazdığı tek dildir. Yaşamının büyük bir bölümünü Tiflis’te (Tbilisi) geçirdiğinden Gürcüce onun ana dillerinden biridir. Aynı şekilde Azeri Türkçesi de bir diğer anadiliydi. Hatta Farsça için bile aynı şeyi söyleyebiliriz; en azından bu dilin etkisi altında olduğu kesin. Sayat Nova, bölgede o dönem egemen olan çok-kültürlü ortamın ve özellikle Gürcistan’ın başkentinin bir ürünüydü. Sonraları, Gürcistanlı bir Ermeni ve eserlerinin çoğunu Azerbaycan dilinde veren bir müzisyen olarak, SSCB’nin Transkafkasya cumhuriyetlerinin birliğinin simgesi haline geldi. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra da bu konumu sarsılmadı.
Bugün kısmen, aktarıldığına göre kralın kız kardeşine aşık olduğu için Gürcistan sarayından kovulduğundan, Sayat Nova’nın müziği romantizmle özdeşleştirilir. Daha sonra bugünkü Ermenistan’ın kuzeyindeki Haghpat manastırında hizmet vermek üzere din adamlığını seçtiği söylenir. Yine anlatılanlara bakılırsa burayı işgal edenler tarafından inancını terk etmediği için öldürülmüştür.
Sayat Nova, Boston’daki bir dans grubunun adı olarak da, çeşitli dillerin Ermenisan, Gürcistan ve Azerbaycan’daki dağılımı üzerinde çalışan etnografik bir projenin konusu olarak da bugün yaşamaya devam ediyor. Gürcistan’da, Tiflis’teki Surp Krikor Lusavoriç kilisesinde bulunan mezarı bir hac yeri gibidir. Hemen yanında, eski kağıt tomarını temsil eden bir zemin üzerinde bir nar ağacı dalının sarıldığı uzun saplı bir uddan oluşan heykel Sayat Nova’nın zengin, yaratıcı ruhuyla büyük bir uyum içinde.
Sayat Nova’nın Der Hovanessian ve Margossian tarafından İngilizce’ye çevirisi yapılan “Tamam Ashkharh Ptut Eka” (Dünyayı Dolaştım) adlı şarkısının Türkçe sözleri şöyle:
Dünyayı dolaştım, Etiyopya’ya bile gittim.
Ama bana bakan gözlerin
gibi güzelini görmedim.
İster çuval giy, ister altından kumaş,
giysin paha biçilmez olur
sen içinde şuh yürüdüğün zaman.
Seni gören: Hele şuna bir bakın der!
Sen mücevhersin, yakutsun.
Sen kimin olsan o mutlu olur.
Seni bulan üzülmez hiç
seni kaybeden için.
Seni doğuran ana babaya bin şükür.
Ölüm her zaman erkendir.
Ama eğer insan yaşayacaksa
yaşamalı senin resmini yapan ressam olarak.
Doğuştan mücevhersin,
altından giysiler içinde kıymetli taşsın. .
Saçların bir ışık halesi,
gözlerin altın renginde kristal.
Göz kapakların sanki
dünyanın en yetenekli
çömlekçisinin elinden çıkmış.
Kirpiklerin, oklar ve bıçaklar gibi.
Yüzünü ancak Fransızca
ya da Farsça tarif edebilirim:
Güneş ve ay.
Kalem ressamın elinde
çaresiz kalır.
Oturduğun zaman frenkinciri kuşu gibisin,
kalktığın zaman
bir peri masalı küheylanı.
Artık kumların üzerinde yatan
Sayat-Nova değilim.
Sen neleri dilersin?
Sen ateşsin, ateş giymişsin üstüne
Hangi ateşe dayanabilirim ki?
Okumak isterdim
içinde atan kalbini.
Ama sarmışsın sen onu
Hint işi nakışlara, altın ve gümüş kilimlere,
benim işvelim, benim cilvelim.
Sayat Nova’nın Kamança şarkısı Erivan’daki Opera Sarayı’nda söyleniyor.
Referanslar ve Diğer Kaynaklar
1. C. J. F Dowsett. Sayat-Nova: An 18th-century troubadour: a biographical and literary study. In aedibus Peeters, 1997
2. Hacikyan, Basmajian, Franchuk, Ouzounian. The Heritage of Armenian Literature, Vol. 2: From the Sixth to the Eighteenth Century. Wayne State University Press, 2002, s. 869-880, 1057-1070
3. Leon Janikian. “Sayat Nova: The King of Songs”, The Archive of Armenian Music in America
4. Sayat Nova Project
5. Wikipedia: “Sayat-Nova”
6. Wikipedia: “Kamancheh”
Bizi takip edin
A Soviet-era fountain monument to Sayat Nova in Yerevan, next to a music school named after him, featuring the bard facing three young ladies, each representing one of the South Caucasus nations
Görsele ait bilgi
Erivan’da Sovyet döneminden kalma Sayat Nova’ya adanmış bir çeşme-anıt. Ozanın, her biri Güney Kafkasya halklarını temsil eden üç genç kadına bakarken betimlendiği anıt, onun adının verildiği müzik okulunun hemen yanında yer alıyor.
Atıf ve Kaynak
Armineaghayan tarafından çekilen fotoğraf [CC-BY-SA-3.0], bkz. Wikimedia Commons
Facebook – Twitter – Instagram – Google+
Yorumlar kapatıldı.