Bin beş yüz yıl Ermeni dilinde iletişimin yazılı mecrası olarak hizmet verdikten sonra Klasik Ermenice ya da Grabar (sözcük anlamı “edebi” – “harfler kullanılarak”, “yazılı”) 19. yüzyılda yavaş yavaş kayboldu. Bu süreçte doğal olarak konuşulan dil giderek değişti. Artık zaten, Orta Ermenice olarak anılan dilde çok sayıda yazılı ve basılı eser verilmekteydi. Bu dil, bölgeden bölgeye, dönemden döneme gramer ve sözcük dağarcığı açısından farklılıklar içeren bir evrim geçiriyordu.
Dilde reform ve modernleşme yönünde adımlar atılmaya, aynı zamanda o döneme kadar Ermeni Kilisesi’nin eğitim üzerindeki tekelinin kaldırılmaya başlandığında, Ermenilerin büyük bölümü iki imparatorluğun, batıda Osmanlıların, doğuda Rusların egemenliği altında yaşıyordu. Bu yüzden de Ermeni dilinin iki formel, edebi ve resmi formu gelişti. Batı Ermenicesi, Konstantinopolis (İstanbul) lehçesine dayanıyor ve Osmanlı topraklarındaki diğer Ermenilerin dilini de etkiliyordu. Doğu Ermenicesi ise, sayıca hiç de az olmayan ve en zengin, en aktif Rusya Ermenilerinin bulunduğu Tiflis’e kadar uzanan Ararat ovası diyalektini temel almıştı. İran Ermenileri de, konuşulduğunda farklılıklar gösterse de, doğu Ermenicesini kullanıyordu. Tüm bu formlarıyla birlikte modern Ermeniceye “Aşkharhabar” (Batı Ermenice telaffuzunda Aşkharhapar – sözcük “dünyevi”, “laik”, kiliseye ait olmayan anlamındadır) adı da verilir.
İki farklı Ermeniceyi konuşan Ermeni, eğer dile hakimlerse, birbirlerini anlayabilirler. Ama seslerdeki farklılıklar nedeniyle birçok Ermeni, dilin diğer versiyonunu kullanan kişiyi anlamakta zorluk çeker. Gramerler de, sözcük dağarcığında da farklılıklar bulunur. Ayrıca Sovyet döneminde Doğu Ermenicesinin imlasında reform yapılmış, bu nedenle Ermenistan Cumhuriyeti ve eski SSCB’de kullanılan Ermenicenin yazımı Batı Ermenicesinden farklıdır. İran Ermenileri Doğu Ermenicesi konuşsalar da reform öncesi versiyonu benimsediklerinden Batı Ermenicesiyle aynı yazımı kullanırlar.
Ne var ki bu farklılıklar, önde gelen bir Amerikalı kültürel antropoloğun (damadının Ermeni olduğunu kendisi söylemişti), Ermenicenin uluslararası bir dil olarak kullanılabileceği düşüncesini öne sürmesini engellemedi. Margaret Meade (1901 – 1978) bu görüşünü 1965 Birleşmiş Millerler Uluslararası İşbirliği Yılı’nda dile getirdi. Mead, örneğin, bilindiği gibi uluslararası kullanım için geliştirilmiş yapay bir dil olan Esperanto’dansa, doğal bir dilin uluslararası standart olarak kabul edilebileceğini savunmuştu. 1960’lı yılların ortamını düşündüğümüzde, Soğuk Savaş döneminin iki süper gücünden hiçbirinin diğer taraftan bir ulusun dilinin uluslararası dil olarak kullanılmasını kabul etmeyeceği belliydi. Ancak gerek Komünist dünyada, gerekse Batı’da, aynı zamanda gezegenin önde gelen birçok başka dilinden birinin yanı sıra Ermenice konuşan insanlar vardı.
Meade’in planı tabii ki tutmadı. Ama, eğer tutsaydı, Batı Ermenicesinin mi, Doğu Ermenicesinin mi seçileceğini, ya da “Aşkharhabar”ın sözlük anlamının hiç beklenmedik ürünler verip vermeyeceğini merak etmemek zor.
Doğu ve Batı Ermenicesi arasındaki farklardan örnekler duymak için aşağıdaki videoyu izleyebilirsiniz:
Referanslar ve Diğer Kaynaklar
1. “On Margaret Mead’s Birthday”, Civilnet, 16 Aralık 2013
2. Omniglot. “Armenian”
3. Nareg Seferian. “Western Armenian & Eastern Armenian – Pronunciation Differences”, 6 dakika.
4. Irene Thompson, Jon Phillips. “Armenian”, about world languages, 16 Mayıs 2013
5. Wikipedia: “Armenian language”
Bizi takip edin
Distribution of Armenian dialects in the Ottoman and Russian empires, according to Adjarian’s Classification des dialectes arméniens, published in 1909; many dialects disappeared as a result of the Armenian Genocide and due to other demographic and social shifts of the 20th century.
Görsele ait bilgi
1909’da yayımlanan Adjarian’ın Classification des dialectes arméniens kitabına göre Ermenice lehçelerinin Osmanlı ve Rus imparatorluklarındaki dağılımı. Ermeni Soykırımı sonucunda ve 20. yüzyıldaki diğer demografik ve toplumsal değişimlerin etkisiyle Ermenicenin birçok lehçesi yok oldu.
Atıf ve Kaynak
Yerevanci (kendisi tarafından eklenmiştir) [CC-BY-SA-3.0], bkz. Wikimedia Commons
Facebook – Twitter – Instagram – Google+
Yorumlar kapatıldı.