Ermeni tarihinin en ilginç bölümlerinden birisi Hindistan’daki Ermeni toplumu, bu bölümün en unutulmayacak sayfalarından biri de Madras Grubu’dur. Grup adını, Hindistan’ın güneydoğu sahilindeki önemli bir liman kenti ve ticaret merkezi olan Madras’tan (bugünkü adıyla Chennai) almıştır.
Hindistan’daki Ermeniler, buraya 17. yüzyıldan itibaren, İran’ın başkenti Isfahan’ın Ermeni mahallesi olan Nor Jougha’dan (Yeni Julfa) doğuya doğru göç edenlerin çocukları ve torunlarıydı. Hindistan’a gelinceye kadar yol üzerindeki merkezlerde koloniler kurmak üzere Avrupa’nın büyük ekonomik güçleriyle rekabet etmişler ve bu süreçte büyük servet edinmişlerdi. Bu servetin en azından bir kısmı, kilise ve okullar yapmak, en önemlisi basım faaliyetleri gibi ulusal amaçlar için kullanıldı.
Shahamir Shahamirian’ın liderliğinde Madras Ermenileri, Nor Tetrak vor kochi Hordorak, (Uyarıcı Olarak Bilinen Yeni Kitap) başlıklı kitabın kaynağı olarak tanınırlar. Her ne kadar yazarlarının çoğu, en az birkaç kuşak önce Ermenistan’dan ayrılmış olanların torunları olsalar, dolayısıyla oraya ayak bile basmamış olsalar da, kitap, genç Ermenilere tarihi anayurtları ve yabancıların egemenliği altındaki mevcut durumu hakkında bilgilenmeye ve bilinçlenmeye teşvik etmeyi amaçlıyordu.
Dahası, Shahamirian’ın matbaasında, dünyada anayasa alanında modern siyasi literatürün en eski örneklerinden olan Vorogayt Parats (Zafer Kapanı) ve Nshavak (Hedef) adlı kitapları da basıldı. Vorogayt Parats’ın kapağında basım tarihi olarak 1773 görünüyorsa da, bazı tarihçiler kitabın 1780’lerde basıldığını kabul ederler. Kitap monarşilerle kıyaslandığında temsili yönetimlerin neden iyi ve gerekli olduğunu ve seçilmiş bir halk olarak Ermenilerin neden kendi yasalarını oluşturmaları ve yalnızca bunlara uymaları gerektiğini anlatıyordu.
Nshavak ise doğrudan yasanın kendisiydi ve 521 maddeden oluşuyordu. Bunlardan bazıları 21. yüzyılda bugün bile bize oldukça yakın gelen ilkeler içerse de, bazıları artık eskimiş durumda. Örneğin yasa, erkek ile kadının eşitliğini güvence altına alıyor, ancak miras ve bazı medeni haklarda erkeğe ayrıcalıklar tanıyordu. Ayrıca, örneğin, yasama alanında ruhban sınıfının temsilcilerine yer vererek Ermeni Kilisesi’ni de ayrıcalıklı bir konuma oturtuyor, öte yandan kilisenin devlet işlerine karışmasını bir dereceye kadar sınırlıyordu. Vorogayt Parats ile Nshavak, Ermeni Meclisi (parlamento) tarafından yönetilecek temsili bir demokrasi öngörüyordu. Bu düzende devlet, eğitimlerinin sağlanması dahil yetimleri himaye edecek, hasta, yaşlı, yoksul ve engellilerin bakımını üstlenecekti. Kitabın küçük bir kısmı klasik anayasa tarzında yazılmış, örneğin güçler ayrımının ilkeleri belirlenmişti. Buradaki birçok madde ve fıkra, çeşitli yönetmeliklere ve günlük yaşama ilişkin kurallara, örneğin belirli ürünlerden alınacak vergiler ya da askeri davranış normlarına ilişkindi.
Nshavak’ta bugün bize bir bakıma ilerici, bir bakıma da geri, hatta bazen gülünç gelebilecek maddeler vardı. 381. maddede kadınlara vurmak yasaklanıyordu; ancak kadın mahkeme kararı ile ya da kocası tarafından 12 kırbaçla sınırlı olmak şartıyla dövülebilirdi ve kırbaç yalnızca yumuşak ete ve kalıcı hasar bırakmayacak şekilde vurulmalıydı. 196. madde gün içinde kumar oynayanların bütün mal varlığına el konulmasını ve hayır kurumlarına verilmesini öngörüyordu. Ancak, kazancın 2 gümüş parayı aşmaması koşuluyla, bütün gece kumar oynamak serbestti. 373. madde akşam yemeği davetlerinin nasıl düzenleneceğini, örneğin kimin nereye oturtulması gerektiğini belirtiyor, hatta sarhoş olan, ya da çok konuşan kişilerin bir daha davet edilmemesini tavsiye ediyordu. Eğer bu kişiler aile yükümlülükleri nedeniyle davet edilmek zorunda kalınmışsa, diğer davetlilerin o yemeğe katılmayabileceği de yazılıydı. Bir sonraki madde, yerel yönetimleri yılda dört kez akşam yemeği ve dans partileri düzenlemekle yükümlü kılıyordu. Burada sırasıyla kimlerin ve neyin (Ermeniler, yüksek kademeden memurlar, iyi bir hasat, komşularımızın bize olan sevgisi, güzel geçen bir zaman) şerefine kadeh kaldırılacağı ve kadeh kaldırılan durumun ya da kişinin onuruna kaç el ateş edilebileceği, ardından hafif bir yemek, yumuşak bir müzik ve gösterişli olmayan bir dansın gelmesi gerektiği bile belirtilmişti. 374. maddede konukların bütün gece partide kalabileceği ya da istediği zaman eve dönmek üzere oradan ayrılabileceği yazıyordu.
Elbette yasada daha birçok konu yer alıyordu. İçerdiği çok çeşitli fikir ve hükümlere rağmen Vorogayt Parats ile Nshavak o dönem için devrimci bir tavır sergilemekteydi. Amerikan Devrimi, Konfederasyon Maddeleri ve ardından 1787’de ABD Anayasası’nın kabulünün aynı dönemde gerçekleşmesi basit bir rastlantı olmamalı. Ayrıca kitabın 1789 Fransız İhtilali’nin “İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi”nden ve 1791 Polonya Anayasası’ndan önce basılmış olduğunu da belirtmemiz gerek.
Belli ki Hindistanlı Ermeniler, Avrupa’dan gelen Aydınlanma döneminin modern siyasi fikirleriyle temas halindeydiler ve dahası – dünya haritalarının hiçbirinde sonraki bir ya da iki yüzyıl boyunca göremeyeceğimiz – bağımsız bir Ermenistan kurma planlarını yapacak kadar tutkulu ve iddialıydılar.
Referanslar ve Diğer Kaynaklar
1. Յակոբ Շահամիրեան. Գիրք Անուանեալ Որոգայթ Փառաց. Թիֆլիս, 1913
[Hakob Shahamirian. Book called Snare of Glory. Tbilisi, 1913]
Digilib.am tarafından dijital ortama aktarılmıştır.
2. Simon Payaslian. The Political Economy of Human Rights in Armenia: Authoritarianism and Democracy in a Former Soviet Republic. I. B. Tauris, 2011, s. 62-65
3. Hacikyan, Basmajian, Franchuk, Ouzounian. The Heritage of Armenian Literature, Vol. 3: From The Eighteenth Century To Modern Times. Wayne State University Press, 2005, s. 160-167
4. David Zenian. “Dreams Come True: 18th Century Madras Armenians Envision an Independent Armenia”, AGBU News Magazine, 1 Temmuz 2001
5. This Week in Armenian History. “Birth of Shahamir Shahamirian – November 4, 1723”, 4 Kasım 2013
Bizi takip edin
The title page of the original publication of the Vorogayt Parats, including the motif of a shepherd tending to his flock
Görsele ait bilgi
Vorogayt Parats’ın, sürüsünü güden çoban betimlemesinin de bulunduğu kapak sayfası.
Atıf ve Kaynak
Gülbenkyan Vakfı Arşivi tarafından eklenmiştir [Genel kullanıma açık], bkz. Wikimedia Commons
Facebook – Twitter – Instagram – Google+
Yorumlar kapatıldı.