Pagan Ermenilerin panteonunda hem yerel tanrı ve tanrıçalar, hem de komşu kültürlerden alınıp benimsenmiş olanlar yer alıyordu. Tahmin edileceği gibi, güneş ve ay, dağlar ve nehirler gibi doğal fenomenlere tapınmanın yanı sıra, güzellik ve akıl gibi daha soyut kavramlar da tanrısallaştırılmıştı. Eski Ermenilerin tapındığı tanrılar arasında bir de yazı tanrısı, yani Tir (Batı Ermenice söylenişinde Dir) vardı. Bir yazı tanrısının varlığı, Ermenilerin, alfabelerinin yaratıldığı 5. yüzyıldan önce de – ve Hıristiyanlığın benimsenmesinden yüz yıl sonra – yazılı bir kültüre sahip oldukları savını destekliyor.
Yeni dinin egemen olmasıyla eski Ermeni kültürünün birçok unsuru geçerliliğini kaybetmiş olsa da, bugün hâlâ pagan kültürün etkilerini hissedebiliyoruz. Örneğin tanrı Tir’in bugün de “Yazar” ya da Ermenice “Grogh” (Batı Ermenicesinde “Krogh”) olarak anılması bunun bir örneğidir. Tir, yapılan iyilik ya da kötülükleri yazmakla ve sonrasında ruhların öteki dünyada gidecekleri yönü belirlemekle sorumluydu. Bugün Ermenistan’da “Groghe tani!”, yani “Onu Yazar götürsün” bedduasını duymak mümkün.
Ermenistan’da bir diğer yaygın deyiş, Tanrı üzerine ya da bir kişinin ataları üzerine yemin etmek istendiğinde, kişinin babasının güneşi üzerine yemin edilmesidir: “Hors arev!” Bu deyiş, eski çağlarda tapınılan objelere, ya da koruyucu ruhlara gönderme yapan başka bir örnek olabilir.
İlginç bir örnek de, Ermenilerin pagan tanrılarına ilişkin bir terimin, “Tanrı” sözcüğünün dilbilgisel olarak doğrudan tersini ifade etmesidir. Ermenice Tanrı “Astvats” ya da “Asdvadz” sözcüğü ile ifade edilirken, pagan tanrılarına verilen bir ad “chastvats” ya da “chasdvads”, Hıristiyan dini bağlamında çok açık bir şekilde “Tanrı olmayan” anlamına geliyor.
Ancak Hıristiyanlık, Ermenilerin bütün pagan geleneklerini ortadan kaldırmamıştır. Nitekim Ermeni Kilisesi bir minnet ifadesi olarak hâlâ adak ya da sadaka anlamında hayvanların sunulmasını kabul etmekte ve bu uygulamaya “matagh” (“madagh”) adı verilmektedir. Bu sözcüğün en azından Hıristiyanlığın ilk dönemlerinden bu yana kullanıldığını biliyoruz. Hıristiyanlık öncesine ait olduğuna inanılan, ancak Ermenistan’ın modern çağ dini gelenekleriyle bağlantılı adetlerden biri, Temmuz ayında (Ermenilerin “Vartavar” olarak adlandırdığı) Dönüşüm Şenliklerinde birbirinin üzerine su sıçratarak oyun oynamak, diğeri de Şubat ayında İsa’nın Mabede Sunulması Şenlikleri’nde (Hazreti Meryem Yortusu olarak da bilinir; Ermenice “Tyarmuntarach”, Batı Ermenicesinde Dyernuntaraç) ateş üzerinden atlamaktır.
Bugün yeni doğan Ermenilere verilen birçok isim, örneğin Aramazd, Vahagn, Anahit, Astghik ve diğer birçokları eski tanrı ve tanrıçaların isimleridir.
~~~~
Bir okuyucumuzdan gelen mesaj:
Ermeni çocuklarına pagan tanrılarının adlarının verilmesi 19. yüzyılda başlamış ve 20. yüzyılda da devam etmiştir. Bence bununla ilgili olarak Hrachya Acharyan’ın Dictionary of Personal Names (Kişi Adları Sözlüğü) kitabına bakılabilir. Tanrıların kendileri dışında Orta Çağlarda bu isimde bir Ermeniye rastlamıyoruz. Benim tarih kaynaklarında rastladığım en eski Ara ismi, 1895’te Konstantinopolis’te doğmuş bir kemancıydı. Astghik ismi ise biraz daha eski. Bu isme, yine Konstantinopolis’te ünlü bir aktristin sahne adı olarak rastladım. Bana göre bu, Ermenilerin kendilerini bir dini kurumun (Ermeni Apostolik Kilisesi) izleyicilerinden çok – o dönemin Alman düşünürlerinin, özellikle Johann Gottfried Herder’in kullandığı tanımla – “Kulturnation” bireyleri olarak görme yönünde geçirdikleri değişime işaret ediyor.
Bu önemli bir başlık ve iyi bir makalenin konusunu oluşturabilir. Konstantinopolis/İstanbul’daki Ermeni kiliselerinde vaftiz kayıtları bulunuyorsa, işe buradan başlanabilir. Bunun dışında süreli yayınlar da ikinci dereceden önemli bir kaynak işlevi görebilir. Her ne kadar kesin olarak iddia edemesem de, bazı yeni doğan Ermenilere pagan adları verilmesi geleneğinin Osmanlı İmparatorluğu vilayetlerinden daha önce Konstantinopolis’te başlamış olması muhtemel.
Dr. Ara Sanjian
Ermeni Araştırmalar Merkezi Direktörü
Michigan-Dearborn Üniversitesi
Ermeni ve Orta Doğu Tarihi bölümü, Yardımcı Doçent
Görsele ait bilgi
Eski bir Ermeni söylencesinin kahramanı ve Ermeni panteonunun tanrılarından biri olan Vahagn Vishapakagh’ın (Ejderha Öldüren Vahagn) modern bir betimlemesi.
Atıf ve Kaynak
Wikimedia Commons’da, Gegart tarafından ru.wikipedia’ya yüklenmiş [CC-BY-3.0]
100 Yıl, 100 Gerçek Projesi bu geribildirim için Dr. Sanjian’a teşekkür eder.
100years100facts@gmail.com adresi ya da sosyal medya üzerinden bizlere ulaştırabileceğiniz görüş, öneri, şikayet, soru ya da tavsiyelerinizi, ayrıca araştırmaya dayalı, saygılı bir dille yazılmış tepkilerinizi bize ulaştırmanızdan memnuniyet duyacağız.
Referanslar ve Diğer Kaynaklar
1. Mardiros H. Ananikian. “Armenian Mythology”, in The Mythology of All Races, Volume VII. Marshall Jones Company, 1925
2. Hacikyan, Basmajian, Franchuk, Ouzounian. The Heritage of Armenian Literature, Vol. 1: From the Oral Tradition to the Golden Age. Wayne State University Press, 1999, s. 63-73
3. Vahan M. Kurkjian. A History of Armenia. AGBU, 1958, s. 300-310
4. Zabelle C. Boyajian. Armenian Legends and Poems. Columbia University Press, 1916, s. 126-131
5. The Armenian Church, Mother See of Holy Etchmiadzin. “Offering (Matagh)”
6. Wikipedia: “Armenian mythology”
http://100yil100gercek.com/gercek/ermeni-panteonunda-yer-alan-tanrilarin-adlarini-bugun-de-duyabilirsiniz/
Yorumlar kapatıldı.