Zamanın geçişini belirlemek için kime yalnızca sayılar yeterli gelir? Haftanın her geçen gününün adını tekrar etmek bir süre sonra sıkıcı gelmez mi? Eski Ermeni takviminde her şeyin – saatlerin, günlerin, ayların birer adı vardı! Eski çağlarda Ermenilerin takviminde ayda otuz gün, yılda on iki ayın bulunması kulağa tanıdık gelebilir; ancak hızlıca bir hesapla bunun toplamda 360 gün ettiğini görürüz. Geri kalan beş ya da altı güne “avelyats”, yani “artık günler” denirdi. Bir ya da iki ay rakamla ifade edilse de, geri kalanlara tanrıların, örneğin ateş tanrısı “Ahgekan”ın adı, ya da günlük yaşamdan esinlenerek “Kaghots”, yani “hasat” adı verilirdi.
Günler ise eski tanrıların, kahramanların, ya da doğaya ait varlıkların adlarını taşırdı. Örneğin “Areg” (güneş), “Astghik” (Venüs), bugün Ermenistan çevresindeki dağların adları olan “Masis” ve “Aragats” birer gün adıydı. Saatlerin adları da doğa olaylarıyla bağlantılıydı: Örneğin “Arşaluys” (şafak), “Mtatsyal” (alacakaranlık) ya da “Havakhos” (horoz sesi, sözlük anlamı kuş ötüşü).
“Ermeni Zamanı” olarak adlandırılan sistemin kullanılmaya başlandığı İ.S. 552 yılı civarında bir takvim reform yapıldı. Burada benimsenen sayı sistemi kilise bağlamında hâlâ geçerli. Örneğin İ.S. 2014, Ermeni Zamanı’nda 1461’e karşılık geliyor. Aslında 552’den itibaren hesaplandığında bu yılın 1462 olması gerekiyor, ancak yıl değişimi kullandığınız takvime göre değişir ve her zaman Ocak ayının 1. günü yılın ilk günü olmayabilir.
Zamanla Ermeniler yedi günlük haftayı benimsediler ve on iki ay, bugün Batı dillerine yakın adlarla anılır oldu. Günler, eskiden de İngilizce’de olduğu gibi gezegen ya da tanrıların adlarından türetilmiş (örneğin “Sunday” sözcüğü adını güneşten, “Monday” de aydan almış).
Ancak modern Ermeni dilinde haftanın birçok gününün adında sayılar kullanıyor. Pazartesi, Ermenice – bugün bize biraz şaşırtıcı gelse de – “haftanın ikinci günü” anlamına gelen “Yerkuşapti” ya da Batı Ermenicesindeki okunuşuyla “Yerguşapti” olarak anılıyor. Modern çağda hafta neden ikinci günle başlar diye sorabilirsiniz. Çünkü Pazar, en azından Hıristiyan geleneğine göre işlerin ilk yoluna konulduğu gün olarak kabul edilir ve Ermenice Pazar günü, Doğu Ermenicesinde “Kiraki”, Batı Ermenicesinde “Giragi” olarak adlandırılır, yani “Tanrı’nın Günü” dür ve Yunanca “Tanrı” sözcüğünden türetilmiştir.
Referanslar ve Diğer Kaynaklar
1. Raham Asha. “Armenian Calendar (Tōmar Hayocʿ)”
2.Grigor Broutian. “The Armenian Calendar”, Hye Etch, 16 Kasım 2001
3. “Ancient Armenian Calendar”
4. Wikipedia: “Armenian calendar”
Shaun Dunphy from Lindfield, United Kingdom (Karahunj – standing stones Uploaded by russavia)
Görsele ait bilgi
Modern Ermenistan’da, kimilerinin bir astronomik gözlemevi bulunduğuna inandığı Karahunj ören yerinden bir görünüm. Kimbilir burada zamanın geçişi nasıl ölçülüyordu, ya da ne türden takvimler kullanılıyordu?
Atıf ve Kaynak
Lindfield’den Shaun Dunphy’nin fotoğrafı (Karahunj – dikili taşlar, russavia tarafından yüklenmiş) [CC-BY-SA-2.0], bkz. Wikimedia Commons.
Yorumlar kapatıldı.