ՀԱՅ ԵԿԵՂԵՑԻՆ, ՀԱՅՈՑ ՆՇԱՆԱՒՈՐ ՀԱՅՐԱՊԵՏՆԵՐԸ ԵՒ ՀԱՅ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ ԳԼԽԱՒՈՐ ՏՕՆԵՐԸ:

ՆԵՐՍԷԱ  ՇՆՈՐՀԱԼԻ:(12.դար )
Հայ եկեղեցւոյ դաւանաքներու օրէնքները ճանչցնելու համար գրած է “Ընդհանրական Թուղթեր”, ճոխացուցած է “Ժամագիրք”ը ու “Շարական”ը եւ բազմաթիւ հոգեւոր երգեր, ինչպէս “Առաւօտ Լուսոյ”,”Աշխարհ Ամենայն”,Այսօր Անճառ”,”Նորաստեղծեալ”,”Հաւատով Խոստովանիմ”:

ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ (13. դար ):
Պաշտպանած է, հայ եկեղեցւոյ ուղղափառ վարդապետութիւնը եւ դաստիարակած է բազմաթիւ բարձարաստիճան հայ եկեղեցականներ

ԳՐԻԳՈՐ ՇՂԹԱԿԻՐ (18.դար ):
Սուրբ Երուսաղէմի Պատրիարք եղած է, մինչեւ որ, Երուսաղէմի վանքը պարտքերէն ազատած է,ութը տարի ,վիզէն շղթայ մը անցուցած է:

ՅՈՎԱՆՆԷՍ ԿՈԼԱՏ (18.դար )
Կոստանթինպոլսոյ ,ամէնէն նշանաւոր պատրիաքներէն մին եղած է, կառուցանել տուած է եկեղեցիներ, դպրոցներ, հոգեւորակններու ուսման համար ընծայարան:Եղած է նաեւ Արեւմտահայ “Զարթօնքի”ռահվիրայ:

ՆԵՐՍԷՍ ՎԱՐԺԱՊԵՏԵԱՆ(19. դար)
Եղած է Կոստանթինպոլսոյ Պատրիարքը,հիմնած է Ղալաթիոյ “Կետրոնական Վարժարան”ը:

ՄԱՂԱՔԻԱ ԱՐՔ.ՕՐՄԱՆԵԱՆ (19. դար ):
Եղած է Կոսթանտինպոլսոյ պատրիարքը,սկսած է “Արմաշի Դպրեվանք”Ի նոր շրջանը:

ԵՂԻՇԷ ԱՐՔ.ԴՈՒՐԵԱՆ (19.դար  ):
Եղած է Արմաշու դպրեվանքի տեսուչ,1921ին ընտրուած է Պատրիարք Երուսաղէմի, իրմով սկսած է Երուսաղէմի պատրիարքութեան եւ ժառանգաւորած վարժարանի նոր շրջանը:

ԳԱՐԵԳԻՆ ԱՐՔ. ԽԱՉԱՏՈԻՐԵԱՆ:
Եղած է Պատրիարք Թուրքիոյ Հայոց եւ հիմնած է  Պոլսոյ ,Սբ.ԽԱՉ ԴՊՐԵՎԱՆՔԸ:

ՇՆՈՐՀՔ ԱՐՔ.ԳԱԼՈԻՍՏԵԱՆ (20. դար ):
Եղած է պատրիարք Թուրքիոյ Հայոց:Ունի ուսումնասիրական բազմաթիւ արժէքաւոր հատորներ,հիմնած է Իսթանպուլի Գնալը կղզիի ամառնային կազդուրման կայանը, դաստիրակած է բազմաթիւ հոգեւորականներ:

ԳԱՐԵԳԻՆ Ա. ՔԵՍԱԲՑԻ:(1932-1999):
Նշան Սարգիսեան անունով ծնած է Քեսաբ,եղած է Հայ.Առաքելական Եկեղեցւոյ Կլիկիկիոյ կաթողիկոս եւ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս:Հեղինակն է, անգլերէն,հայերէն,գերմաներէն,ֆրանսերէն, արաբական լեղուներով աստուածաբանական,հայագիտական,փիլիսոփայական,բարոյագիտական եւ գրական բազում ուսումնասիրութիւններ,յօդուածնեչ ու գիրքերու:

ՀԱՅ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ ԳԼԽԱՒՈՐ ՏՕՆԵՐԸ:
Այս տօները երկու մասին կը բաժնուին
Ա-Տէրունական Տօներ.
Բ-Սրբոց Տօներ.
Տէրունական Տօներ: (Տաղաւար )
Սբ.Ծնունդ,Սբ.Յարութեան Տօն-Զատիկ,Վարդավառ,Սբ.Աստուածածին,Խաչվերաց.
Ծնունդ եւ Մկրտութիւն:
Յիսուսի Բեթղեհեմի մէջ ծնելուն եւ 30 տարի վերջ Յորդանան գետին մէջ մկրտութտաթեան յիշատակը կը տօնուի:
Զատիկ:
Յիսուսի հրաշափառ Յարութեան յիշատակն է Զատիկը
Վարդավառ:
Յիսուս ուզեց ցոյց տալ իր Աստուածային փառքը իր աշակերտներուն:Պետրոս,Յակոբոս եւ Յովաննէս Թափոր լերան վրայ յոգնած ըլլալով քնացան, երբ որ, արթնցան տեսան իրենց վարդապետը կերպարափոխուած էր, երեսը կը փայլեր:Այս տօնը կը կոչուի “Այլակերպութիւն”
“Պայծառակերպութիւն”,կը կոչուի նաեւ “Վարդավառ”որովհետեւ կը զուգորդուի հայոց նախաքրիստոնէական կրօնքի նշանաւոր մէկ տօնին որ ,կը կատարուէր տարւոյն նոյն եղանակին:
Վերափոխումն Սբ.Աստուածածնի:
Յիսուսի համբարձումէն ետք մինչեւ իր մահը Սբ.Մարիամ բարեպաշտութեամբ վարեց իր կեանքը եւ բնական մահով  աւանդեց իր հոգին:Եկեղեցական հաստատ աւանդութիւն է թէ,Սբ.Մարիամի մարմինը գերեզման դրուելէ ետք Քրիստոս եկաւ եւ երկինա վերափոխեց իր մայրը:Ահա ասոր յիշատակն է որ կը տօնէ եկեղեցին,կը կոչուի Վերափոխումն Սբ.Աստուածածնի եւ կամ Աստուածածին, նոյն օրը կ’օրհնուի խաղողը:
Խաչվերաց:
614 թուականին Պարսիկները մեծ արշաւանք մը ընելով գերի տարած էին ԽԱՉԸ որ Երուսաղէմի մէջ կը գտնուէր,15 տարի վերջ Բիւզանդիոնի Հերակլ կայսրը պատերազմելով ետ առաւ խաչափայտը 629 թուականին,Եկեղեցին այս յիշատակը կը տօնէ մեծահանդէս կերպով:
Սրբոց Տօներ:
Զանազան սուրբերու եւ սուրբ դէպքերու կամ երեւոյթներու տօներ:
Ութօրէնք կամ Անուանկոչութեան Տօն-Թլփատութեան Տօն-
Աւետում,Ծաղկազարդ,Դռնբացէք,Ոտնլուայ,Ճրագալոյց կամ Խթում,Համբարձում,Հոգեգալուստ;

Պատրաստեց Տոքթ.Սարգիս Ատամ

Օգտագործուած Ակեր:
Ամենայան Հայոց Կաթողիկոսներու Ցանկ–(Ազատ Հանրագիտարան–Վիքիբոտիա)
Պոլսոյ Հայոց Պատրիարքներու Ցանկ–(Ազատ Հանրագիտարան-Վիքիբետիա)
Կրոն– (Երեւանի Պետական Համալսարանի Հայագիտական Հետազոտութեան Կեդրոն)