İçeriğe geçmek için "Enter"a basın

Bahçecik’in Ermeni dönemi tarihi

Ali Gündoğdu
Bahçecik, eskiden İzmit ilçesi sınırları içinde bir beldeydi. Belediyesi kapatıldı, adı haritadan silindi. Ama Bahçecik tarihini silip atmak o kadar kolay değildir. Bahçecik’in nüfusu 20. yüzyılın ilk yıllarına kadar ağırlıkla Ermenilerden oluşmaktaydı. Bu Ermeniler 16. yüzyıl sonlarında Sivas yakınlarındaki Bardizag köyünden yola çıkarak buraya yerleşmişti. Bu halkın 1570-1580’lerde çıkan Celali ayaklanmalarından kaçarak Bitinya bölgesine yerleştikleri düşünülmektedir. Ermeni göçmenler tarafından kurulan Bardizag, IV. Murad tarafından 1625 yılında yayımlanan bir fermanla resmen tanınmıştır. Sivas’taki asıl Bardizag köyünün ismi de cumhuriyet döneminde Bahçecik olarak değiştirilmiştir.

Bardizag’dan 16. yüzyıl sonlarında ayrılarak bugünkü Bahçecik’e gelen Ermeni halkın eski köylerine gönderme yaparak Bardizag olarak andığı kasaba, İstanbullu Ermenilerin gözde yazlık mekanları arasında yer almaktaydı. Bardizag’da konuşulan Ermenice, Sivas’ta konuşulan aksana yakındı. Bu nedenle Bitinya bölgesinin yani İzmit sancağının en düzgün Ermenicesinin burada konuşulduğu söylenir. Bardizag Ermenicesi, Adapazarı, Arslanbey ve diğer civar köylerdeki ağır aksanlı dilden açıkça farklıydı.
Bahçecik’te 1830’da taştan inşa edilen bir Ermeni apostolik kilisesi bulunmaktaydı. Kilise, Nusaybinli Yakup’un (St. James of Nisibis/Mdspina Sourp Hagop) ismini taşımaktaydı. 31 Mart 1831’de açılan kilise, 1922’den sonra yıktırılmıştır. Bahçecik yakınlarındaki bir tepenin üstünde de Aziz Minas adına bir de şapel bulunmaktaydı. Bu şapele, adaklar ve dilekler için gidilirdi.
Bahçecik’te Amerikalı misyonerler tarafından kurulan bir okul da yer almaktaydı. Bu okulun adı Bitinya Lisesi’dir. Okul Ermeniler tarafından Amerigian Partsrakouin Varjaran olarak bilinmektedir. Bunun dışında Mehitaryan Okulu (Venedik Katolik okulu) ile bir veya iki anaokulu da bulunmaktaydı. 1860 yılında Bahçecik’te 670 kız ve erkek öğrenci öğrenim görmekteydi.Bitinya Lisesi’nin kız bölümü önce Adapazarı’na, sonra İstanbul’a taşınmıştır. Bu okul bugün hala Üsküdar Amerikan Kız Lisesi adıyla eğitime devam etmektedir.
Okulun başında Kanadalı bir misyoner olan papaz Robert Chambers ile karısı Elizabeth Lawson vardı. İkisi de Ermeniceyi çok iyi biliyorlardı. Daha önce de Erzurum’daki bir okulu yönetmişlerdi.Bitinya Lisesi’nin mezunlarının çoğu Robert Koleji’nde yüksek öğrenim görerek din adamlığı, gazetecilik, yatırımcılık ve doktorluk gibi mesleklere yöneliyordu. Birinci Dünya Savaşı öncesinde okulun mezunlar derneğinin katkılarıyla yapılan bazı binalar hala ayaktadır.
Bu dönemde Bahçecik’te üretilen üzüm, kuru incir, şarap, zeytinyağı, zeytin, sabun ve seramik ürünleri, Seymen limanından İstanbul’a gönderilmekteydi. Sepet üretimi de yaygındı.Vahram Muradyan’a göre 1905 yılında Bahçecik’te 120 sepet imalatçısı vardı. Bölgenin daha ağaçlık olduğu 19. yüzyıl ortalarına kadar odun kömürü ticareti de yaygındı Nalbantlık da bölgenin ticari faaliyetleri arasındaydı. Tarım ürünleri arasına tütünün de önemli bir yeri vardı. İpekböcekçiliği de ekonomik faaliyetler arasındaydı. Bölgede dut da yetişir ve pazarlanırdı.
Birinci Dünya Savaşı öncesinde Ağustos 1914’te Bahçecik’ten 18-45 yaş arası 1.000 ile 1.500 arası Ermeni erkek Osmanlı Ordusu tarafından askere alınmıştır. Osmanlı hükümetinin aldığı tehcir kararı Temmuz 1915 sonlarında Bahçecik’e ulaşmıştır. Beş gün içinde Bahçeciklilerin çoğu mallarının tümünü Müslüman halka satmıştır. 4 Ağustos 1915’te Bahçecik’ten ilk grup İzmit istasyonundan trenle Anadolu’ya gönderilmiştir. Bir hafta içinde kasabanın neredeyse tamamı, toplam 9.000 kişi Bahçecik’ten tehcir edilmiştir. Buradaki halk, Eskişehir, Konya, Pozantı, Osmaniye ve Katma (Suriye) üzerinden Deyrizor’a (Suriye) gönderilmiştir. Tehcir sırasında hayatta kalanlar, Halep, Şam, Humus, Beyrut ve Musul ile Irak, Suriye ve Lübnan’daki diğer şehirlere dağılmışlardır.
Tehcirden kaçarak dağlarda saklanan 250 civarında Ermeniden çok azı hayatta kalmıştır. Birinci Dünya Savaşı’nın ardından imzalanan Mondros Mütarekesi sonrasında 2.000 civarında Bahçecikli, İtilaf Devletleri’nin himayesinde memleketlerine geri dönmeyi başarmıştır. Bu kişiler, Bahçecik’teki eski hayatlarını canlandırabilmeleri için, Amerikan, İngiliz ve Ermeni cemiyetlerinden yardımlar almışlardır. 1922 yılında Yunan işgalinin sona ermesinin ardından Bahçecik’teki son Ermeniler de buradan ayrılmışlardır.
Yorumlar
1
Murat- İlimizde o dönemler ermeniler yoğun olarak bahçecik arslanbey ve akmeşe de yaşıyordu. Bahçecikteki amerikan kolejinden başka bugün acısu vergi dairesinin yerinde şimdiki bina yapılması için 1983 de yıktırılan fransız koleji vardı. O okulun kilisesi bugün acısu karakolunun yanındaki + planlı taş binadır. İzmitteki ermeni mahallesi orduevi ile heykel arasında ve kız sanat okuluyla d 100 yolunun arasındaydı. 1960 da açılan d 100 karayolunun geçtiği yerde tam ortadaki ermeni kilisesi de yol için yıkılmıştır.

Yorumlar kapatıldı.