Günümüzde pek çok devlet ve kurumun gündeminde olan bu konuyu, çarptırılmış açıklamalara bir alternatif olarak hazırladım. ‘Kuşkulu’ açıklamalara yer vermediğim gibi, ulaşabildiğim kaynaklar her düşünürün erişebileceği verilerdir; ulaşamadıklarımı ise bibliografya olarak vermekle yetindim. Şüphesiz başka araştırmacılar saydığım resmi veya gayrı resmi belgelere eklenti getirecektir. Günden güne yenilenen, çeşitli yöntemleriyle, belgelere ulaşabilmenin Altın Çağ’ını yaşadığımız yüzyılımızda, yazılı, sözlü bilgiler sonsuz olmasalar da çoktur. ‘ Sağlıklı’ bir sonuca varılabilinmezse bile çelişkili noktalar konunun önemini ortaya koymaktadır,. Bu da insan oğlunun tarihinin zenginliğini gösterir.
Armenian on web
Ardaşes S./HOCASARYAN
03 Mart 2013
http://team-aow.discuforum.info/t14074-Tarihten-g-n-m-ze-Artsakh-Da-l-k-Karaba-Nagorny- Karabagh.htm#p49737
Sunuş
1 – Önsöz
2 – Etiomolji : Artsakh, Karabagh, Yukarı-Karabağ, Dağlık-Karabağ
3 – Coğrafya
4 – Tarih – Ilk çağ
5 – Hristiyanlığın kabulu
6 – Orta Çağ
7 – XX ci yüzyıldan sonra
8 – Günümüzdeki çatışmalar
9 – Dağlık Karabağ’ın Bölgesel dağılımı
10 – Dağlık Karabağ Cumhuriyeti
(Լեռնային Ղարաբաղ Հանրապետություն – Lernayin Garabaği Hanrapetutyun)
11 – Sembol
12 – Ek linkler (Hocalı olayları)
1 – Önsöz
Günümüzde pek çok devlet ve kurumun gündeminde olan bu konuyu, çarptırılmış açıklamalara bir alternatif olarak hazırladım. ‘Kuşkulu’ açıklamalara yer vermediğim gibi, ulaşabildiğim kaynaklar her düşünürün erişebileceği verilerdir; ulaşamadıklarımı ise bibliografya olarak vermekle yetindim. Şüphesiz başka araştırmacılar saydığım resmi veya gayrı resmi belgelere eklenti getirecektir. Günden güne yenilenen, çeşitli yöntemleriyle, belgelere ulaşabilmenin Altın Çağ’ını yaşadığımız yüzyılımızda, yazılı, sözlü bilgiler sonsuz olmasalar da çoktur. ‘ Sağlıklı’ bir sonuca varılabilinmezse bile çelişkili noktalar konunun önemini ortaya koymaktadır,. Bu da insan oğlunun tarihinin zenginliğini gösterir.
Ermenilerce Artsakh olarak bilinen Dağlı Karabagh, Sovyet dönemine, hatta sonrası
işgallere, göçlere rağmen Libaridian’ın da yazdığı gibi ermeniliğini sürdürmektedir. (1)
Çoğu kez Stalin’in bu gölgeyi Azerilere bıraktığı öne sürülür. Oysa ki Garbis Armen bunun Lenin tarafından da istediğini ve Atatürk’ü Stalin safhında görmeyi arzuladığını yazmıştır. Lenin politikası Ermeni toprakları olan Akhalkalakh, Nakhitchevan, Kars, Ardahan başka devletlere dağıtılmaya sebep olmuştur. (2)
Bu yazıda kısmen çeşitli dillerden tercümelerimle, Wikipedia’dan ve diğer kaynaklardan faydalanılmıştır.
———————————————————————————
1- Gerard J. Libaridian, ed., The Karabagh File, Cambridge, MA, Zoryan Institute, 1988; Christopher J. Walker,
Armenia: The Survival of a Nation, 2nd edition, New York, St. Martin’s Press, 1990; and Yuri Rost, Armenian
Tragedy: An Eye-Witness Account of Human Conflict and Natural Disaster in Armenia and Azerbaijan, with a
forward by Andrei Sakharov, New York, St. Martin’s Press, 1990. Rost’s pro-Armenian account of Nagorno-
Karabagh’s attachment to Azerbaijan, seems to be the most revealing to date. See Appendix A
2- Garbis Armen, “The Loss of Armenian Territories 1920-1923: Confidential Letter to Lenin Confirms the
Political Motives Behind the Most ‘Intolerable’ Treaty in History,” Armenian Life Weekly, March 28, 1990, pp. 22-23. ~ 3 ~
—————————————-
2 – Etiomolji : Artsakh, Karabagh, Yukarı-Karabağ, Dağlık- Karabağ Artsakh (Արցախ ) kelimesi kaynağını, Artaxiade hükümdarı ve Ermeni Kralı (1) Artaxias‘den almaktadır. Halk geleneğinde ise « Ar » «Ար » = Aran ve tsakh (ցախ) = orman, bahçe kelimelerinden türemiştir i.e. ilk Ermeni soylu kişi, hanedan (nakharar) olan
«Aran Sisakyan (2) bahçeleri ». Առանի ծառաստան(3) Artsakh aynı zamanda Ermenistan Krallığının (4) onuncu vilayetidir ve karşılığı Yukarı Karabakh (5) bölgesine eş değerdir.
Ermeni tarihçilerinden Moiz Khorenatsi (ՄովսեսԽորենացի410 – 490) (5) ve Moiz
Kaghankatvatsi (Մովսես Կաղանկատվացի) (7) Aran adıyla anılan Artsakh, ermeni patrikleri ve krallarının atalarıı, i.e. Hayk ve Aram, sayılan Aranşahik’lerin memleketi olduğunu yazmışlardır. (8) Stépanos (Étienne) Orbélian (ՍտեպանոսՕրբելյան; ca. 1250 – 1303/1305) Bu konuda açıklık getirmiştir. (9)
Karabagh ise kaynağını Turc ve Perslerden almaktadır ve XIII cü yüzyılda görülmektedir : kara bahçe (kara = siyah, bagh = bahçe) (10) Nagorny Karabagh (Нагорный Карабах), nagorny=yüksek, dağ, adlandırması sovyet rejimi
esnasında görülmektedir. Ne Ermenistan ne de Azerbayjan bu adlandırmayı artık
kullanmamaktadırlar.
Günümüzde kullanılan adlandırmalar şöyledir : · Ermenice : ԼեռնայինՂարաբաղ(Lernaïn Gharabagh), Artsakh (Արցախ ) · Rusca : Нагорный Карабах (Nagorny Karabah) · Azerice : Dağlıq (montagneux) ou Yuxarı (haut) Qarabağ
——————————————————————————————————
1-(en) David M. Lang, The Armenians: a People in Exile, Unwin, Londres, 1988 (ISBN 0-0440-0289-9), p. x
2- (hy) Shahen Mkrtchyan, Trésors de l’Artsakh, Tigran Mets, Erevan, 2000, p. 10
3-10- Շահեն Մկրտչյան, «Արցախի գանձերը», Երևան 2000 – Տիգրան Մեծ հրտ., էջ10
4- Gérard Dédéyan (dir.), Histoire du peuple arménien, Privat, Toulouse, 2007 (ISBN 978-2-7089-6874-5),
p. 43.
5-(en) Sergei Gradirovski et Neli Esipova, « Gallup Exclusive: Conflict in the Caucasus — New Surveys on
Azerbaijan-Armenia [archive] » sur Harvard international Review. Consulté le 18 janvier 2009.
6- http://fr.wikipedia.org/wiki/Mo%C3%AFse_de_Khor%C3%A8ne
7- (en) Agop J. Hacikyan (dir.), The Heritage of Armenian Literature, vol. II : From the Sixth to the Eighteenth
Century, Wayne State University Press, Détroit, 2005 (ISBN 0-8143-3221-8), p. 171-172
8- en) The History of the Caucasian Albanians: by Movsēs Dasxuranc’i, trad. Charles Dowsett, Oxford University
Press, Londres, 1961 (ASIN B0014RJGXA), p. 3-4, 7, 24
9- (en) The History of the Caucasian Albanians: by Movsēs Dasxuranc’i, trad. Charles Dowsett, Oxford
University Press, Londres, 1961 (ASIN B0014RJGXA), p. 3-4, 7, 24.
10- (hy) Ulubabyan, Bagrat. Karabagh (Ղարաբաղ). The Soviet Armenian Encyclopedia, vol. vii, Yerevan,
Armenian SSR, 1981 p. 26
——————————————–
Artsakh, Kuzey-Doğu’da Yüksek Ermeni Platosu’nun (1) (Հայկականլեռնաշխարհ), Doğu’da coğrafyacı Anania Şirak’ın Ermeni Krallığının onikinci vilayeti olduğunu yazdığı Utik (Ուտիք), Güney Batı’da Araks Nehiri ile sınırlanan Siuni’i (2) ve Sevan gölünün Güney Doğu kıyılarına kadar olan bölgeyi kapsar ve yaklaşık 11 528 km² yüzölçümü vardır. (3) Yunan cografyacı Strabon ve I.Ö. VI yüzyıl Ermeni Tarihci Movses Khorenatsi Outik ile Artsakh’ın Ermenistan’ın Doğu sınırını teşkil ettiğini yazmışlardır.
Oniki Kantondan meydana gelmektedir. (4) 1. Myus Haband ; 2. Vaykunik ; 3. Berdadzor ; 4. Mets Arank ; 5. Mets Kuenk ; 6. Harşlank ; 7. Mukhank ; 8. Piank ; 9. Parsakank ; 10. Sisakan Vostan ; 11. Qusti Parnes ; 12. Koght.
Bu coğrafi bölge etnik geçmişi hakkında kesin bilgiler olmakla beraber Armen’lerin (Proto- Ermeniler Artsakh’a I.Ö. VII – I.Ö. II ci yüzyılları arası olabileceği iler sürülmektedir. (5)
Halkı Batı Ermenicesi bir dialek (Artsakhian –Halen Yukarı Karabagh’da konuşulur) konuşduğunu Stepanos Syunetsi yazılarında belirtmiştir. (6) XII ci yüzyılda Artsakgh
Krallığı’nı kuran Dizak’lılarla birleşen Koght’ların asıl yerlileri olduğu düşünülmektedir. (8) Ermeniler her zaman çoğunluğu teşkil etmişlerdir. (9)
—————————————————————————————————————-
1- (en) Robert H. Hewsen, « The Meliks of Eastern Armenia: A Preliminary Study », dans Revue des Études Arméniennes, IX, 1972, p. 255-329.
2- (en) Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas, University of Chicago Press, 2001 (ISBN 978- 0226332284), p. 63
3- (hy) Suren Yeremyan, Armenia according to « Askharatsoyts », Erevan, 1963, p. 41
4- (en) Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas, University of Chicago Press, 2001 (ISBN 978-0226332284), p. 100-103
5- (en) H. Papazian, sur Encyclopedia Iranica. Consulté le 18 janvier 2009.
(en) Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas, University of Chicago Press, 2001 (ISBN 978-0226332284), p. 58
6- (en) Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas, University of Chicago Press, 2001 (ISBN 978-0226332284), p. 100-103.
7- Proto-Ermeniler, Colin Renfrew teorisine göre Frigyalı’lardan ayrılan bir kolun Frat nehri boyunca ilerleyip bugünkü Malatya’ya yerlşmişler ve bugünkü Anadolu, Ermenilerin ve Indo-European grupun beşiği olduğudur. Cf; Wikipedia: (fr) Arméniens
8- (en) Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas, University of Chicago Press, 2001 (ISBN 978-0226332284), p. 118-121.
9- Patrick Donabédian, Claude Mutafian, Artsakh : histoire du Karabakh, Sevig Press, 1991, 174p., (ISBN 2-909-00200-4)
—————————————
4 – Tarih – İlk çağ Bölgede yapılan arkeolojik kazılarda, I.Ö. 800 yıllarında Urartu, Asur ve Med’lerin ataları Mini’lerin izlerine rastlanmıştır. I.Ö. VI cı yüzyılda Urartuların çöküşüyle (1) Proto-Armenler Artsakh ve Koura –Kafkasya ve Küçük Kafkasya- bölgesine yerleşirler. (2) Med’lerin ve daha sonra da Akemenid’lerin –Pers imparatorluğu’nun ataları- boyunduruğu altına geçmiştir.
Artsakh I.Ö. 189 tarihlerinde Siuni ve Utik bölgeleriyle beraber Ermenistan Kırallığı’na (3) katılmışlardır. Daha sonra Ermeni Arşagunilerin çöküşünden sonra, 387 yılında, Bizanslılar ve Persler Ermenistan’ı ikiye bölerler. Albanie (Աղվանք – Aghvank) (4) , kontrolüne geçmiştir(5). 821 yılında ise Ermeni Sahl Smpadyan Khaçeni hükümdarlığını kuracaktır. Bu prenslik 1000 yıllarında Artsakh Krallığı adını alacak Doğu Ermenistan krallığına dönüşecektir. (6) Daha sonra Ermeni hükümdarlıklarından olan ve Gandzasar Manastırı’nı (Գանձասարիվանքը) kuran Hasan Jalalyan (Հասան–Ջալալյաններ ) (7) Prensliği idaresine geçer. (8)
IV cü yüzyılın ikinci yarısıda Roma Imparatorluğu yanında Ermeniler Sasani’lerle Ermeni Krallığının her iki devlet arasında paylaşılmasına kadar savaşırlar. Artsakh Sasani hükümdarlığı altına girer. (9) 451 de Avarayr savaşından sonra bir kısım soylu Ermeniler Artsakh’ın erişilmesi güç dağlık bömgesine yerleşirler. (10)
—————————————————————————————————————-
1- Robert H. Hewsen, “Ethno-History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians”, in Thomas J. Samuelian, ed., Classical Armenian Culture: Influences and Creativity. Pennsylvania: Scholars Press, 1982
2- Encyclopedia Iranica. Armenia and Iran.
3- (en) David M. Lang, The Armenians: a People in Exile, Unwin, Londres, 1988 (ISBN 0-0440-0289-9), p. x ~ 6 ~
4- (en) V. Minorsky, Caucasica IV. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 15, No. 3. (1953), p. 504
5- Robert H. Hewsen, “Ethno-History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians”, in Thomas J. Samuelian, ed., Classical Armenian Culture: Influences and Creativity. Pennsylvania: Scholars Press, 1982.
6- (en) Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas, University of Chicago Press, 2001 (ISBN 978- 0226332284), p. 118-121
7- (Armenian) Ulubabyan, Bagrat. «Հասան–Ջալալյաններ» (Hasan-Jalalyan Family). Soviet Armenian Encyclopedia. vol. vi. Yerevan, Armenian SSR: Armenian Academy of Sciences. 1980, p. 246
8- Bournoutian, George A. (2006). A Concise History of the Armenian People. Costa Mesa, CA: Mazda. pp. 87-88. ISBN 1-5685-9141-1.
9- (en) Marie-Louise Chaumont, « Albania [archive] » sur Encyclopedia Iranica. Consulté le 18 janvier 2009
10- Yéghichê, Histoire de Vartan et de la guerre des Arméniens, chapitre VII [lire en ligne [archive] (page consultée le 18 janvier 2009)]
——————–
5 – Hristiyanlığın kabulu IV cı yüzyılda Ermeni Krallığının Hristiyanlığı kabulünde, Agathange (Ագաթանգեղոս Ve yy ermeni tarihçi) Krikor Lusavoriç’e (Grégoire Ier l’Illuminateur Գրիգոր Լուսաւորիչ 260 – 328) eşlik eden 12 Ermeni prensliklerinden Zotek’in Aran sülalesinden olduğunu yazar. (1) Böylece Artsakh bölgede hristiyanlığın merkezi haline gelir. Gregoir’ın torunu Vratanes’in ikiz çocuklarından Grigoris (Krikoris) 15 yaşında erkek kardeşi Husik’in tarafından Artsakh’ın Katolikos’u ünvanına yükseltilir. (2) Öldürülünce naaşı Amaras kilisesine
yerleştirilir. (3) V ci yüzyılda Artsakh’da Hristiyanlık gelişir ve Mesrop Maştots burada ilk Ermeni okulunu açar. (4)
—————————————————————————————————————————-
~ 7 ~
1- Agathange, Histoire du règne de Tiridate et de la prédication de saint Grégoire l’Illuminateur, chapitre XII, CXII [lire en ligne [archive] (page consultée le 18 janvier 2009)].
2- Moïse de Khorène justifie cette intronisation précoce par le fait que « Salomon avait régné sur Israël dès l’âge de douze ans ».
3- Fauste de Byzance, chapitres V et VI [lire en ligne [archive] (page consultée le 18 janvier 2009)].
4- (en) Frank Viviano, « The Rebirth of Armenia », dans National Geographic, mars 2004; Moïse Kaghankatvatsi, Histoire de l’Aghbanie, livre I, 18
———–
6 – Orta Çağ Artsakh Ermeni uygarlığı temelleşir. 498’de Aghven (günümüzde Mardakert) bölgesinde Ermeni prensleri ve kilisenin ileri gelenleri köylü, soylu ve din adamları arasında bir anayasa yürürlüğe girer. (1)
VII – IX yüzyılları arasında Kafkasya’da Halifelik idaresi kabul edilmesine karşın, VII ci yüzyılda Artsakh prensleri Siuni (2) lerin hükümdarlığı etkisinde kalmışlardır. Siuni’ler (Սյունիներ, Syuniner), Sisakyan (Սիսակյաններ, Sisakyaner — ataları Sisak isminden gelir) veya Haykides (Hayk’a bağlı olduklarından), III cü yüzyıl sonlarında Siuni’yi idare eden soylu bir Ermeni ailesidir. (3) IX cu yüzyılda Sahl Smbatian (erm. Սահլ ՍմբատյանԵռանշահիկ; arab. Sahl ibn Sunbat (4)
ya da Sahl ibn Sunbat al-Armaniyy (5), ? – 855) ve Esayi Abu-Muse adlı iki Ermeni prens, Araplara karşı ayaklanarak Artsakh’da Katchen ve Dizak adlı iki ayrı prenslik kurarlar.
Khatchen (Խաչենի իշխանություն) sülalesi Artsakh’ı XIX cu yüzyıla, Rus Imparatorluğu’na katılana kadar idare ederler. (6) Siuni’ler Karabagh’ı idare eden yedi Melikler topluluğudur. (Մելիք= prens arapca kral anlamına gelir). (7)
Türk ve Pers hükümranlığına rağmen Artsakh devamlı özerk idaresini sürdürmüştür. (8) Çevre devletleri tarafından Karabagh’ın stratejik önemi büyük olmuştur. 1804-1813 Pers- Rus savaşı ve Gülistan (Karabagh) ve onu takip eden Türkmençayı andlaşmalarından sonra Rus Imparatorluğuna geçer. Imparatorluk ilk zamanlar Melik yani Khatcheni idaresini resmen Kabul etmesine rağmen (9) daha sonra bu idareyi eritir ve Yakın Doğu’daki Ermenistan’ı tamamiyle hakimiyeti altına alır.(10)
—————————————————————————————————————-
1- Moïse Kaghankatvatsi, Histoire de l’Aghbanie, livre I, 26.
2- Gérard Dédéyan (dir.), Histoire du peuple arménien, Privat, Toulouse, 2007 (ISBN 978-2-7089-6874-5), p. 221.
3- Cyrille Toumanoff, Manuel de Généalogie et de Chronologie pour le Caucase chrétien (Arménie, Géorgie, Albanie), 1976 [détail des éditions], p. 226-235 ;
René Grousset, Histoire de l’Arménie des origines à 1071, 1947 [détail des éditions], p. 643.
4- (en) Charles J. F. Dowsett, « A Neglected Passage in the History of the Caucasian Albanians », dans Bulletin of the School of Oriental and African Studies, vol. 19, n° 3 (1957), p. 463 5- (ru) Al Masudi, Meadows of Gold and Mines of Gems. vol VIII
6- (en) Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas, University of Chicago Press, 2001 (ISBN 978- 0226332284), p. 118-121.
7- Գյուլիստան, Ջրաբերդ, Խաչեն, Վարանդա և Դիզակ : Cyrille Toumanoff considère que les mélikats du Karabagh sont au nombre de cinq plus les dynastes de Tzar. Gérard Dédéyan en compte sept en yajoutant Tzar et Gardam
8- Robert H. Hewsen. “The Meliks of Eastern Armenia: A Preliminary Study.” Revue des Études Arméniennes. NS: IX, 1972, pp. 255-329
9- Robert H. Hewsen, Russian-Armenian relations, 1700-1828. Society of Armenian Studies, N4, Cambridege, Massachusetts, 1984, pp. 37-49
10- Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas. The University of Chicago Press, 2001, pp. 119-121, 163-164
Robert Hewsen, “The Meliks of Eastern Armenia: II.” Revue des Études Arméniennes. NS: X, 1973-1974, pp. 281-303
————
7 – XX ci yüzyıldan sonra 1917 Ekim Devriminden Rusya imparatorluğu yıkılır ve Bolşevikler idareyi ellerine geçirirler.
Kafkasya’nın üç milletleri, Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan bağımsızlıklarını ilan ederler ve Kafkasya Federal Demokratik Cumhuriyetini kurarlar. Üç ay sonra feshedilecektir. ( 3) Daha sonra Ermeniler ile Azeriler arasında çatışma başlar. 1918 yılında Ermenistan ve Azerbaycan bağımsızlıklarını ilân ettikten sonra Azeri hükümeti Zangezur (Syunik bölgesi), Nakihitçevan ve Karabağ üzerinde hak etmeye başlar. Eylül 1918’de Enver Paşa tarafından gönderilen Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu bölgeye girdi. Mondros Mütarekesinin ardından İngilizler tarafından geçici olarak işgal edilir. 24 Temmuz 1923’te Özerk Bölge ilan edilir.
Bolşevikler 1920 yılında Ermenistan idaresini ele alıp Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ni kurarlar. (1) Stalin başkanlığındaki Bolşevik Merkezi komitesi Yukarı Karabagh’ı 5 Haziran 1921 de Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine bağlar. 1923 yılında Özerk Yukarı Karabağ (ԼեռնայինՂարաբաղիԻնքնավարՄարզ) adını alır. Bu tarihte halkın 94%’si Ermenidir.
« 16 Mart 1921 tarihli Moskova ve 13 Ekim 1921 tarihli Kars antlaşmalarının ödülü olarak Ermenistan Türkiye sınırında bulunan Nahçıvan, Azerbaycan’a bağlı özerk (otonom) bölge olarak tanımlandı. O tarihlerde Nahçıvan’ın nüfusunun yüzde 85’ini Azeriler, yüzde 15’ini Ermeniler oluşturduğu için Ermeniler karara itiraz etmediler. Bir ay sonra, Bolşevikler Zengezur bölgesinde Taşnaklar tarafından yönetilen milliyetçi bir Ermeni direnişi ile karşılaşıp, Zengezur’u Ermenistan’la Azerbaycan arasında paylaştırınca da ses çıkarmadılar.
Çünkü Ermenistan ve Azerbaycan arasında imzalanan 12 Haziran 1921 tarihli deklarasyonla Dağlık Karabağ, Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti’ne bağlanmıştı.
Ancak sadece üç hafta sonra, 5 Temmuz 1921’de, Rusya Komünist Partisi Kafkasya Bürosu’ndan Stalin, Kirov, Orconikidze, Nerimanov gibi bir dizi önemli şahsiyetin katıldığı toplantıda yine fikir değiştirildi ve Dağlık Karabağ bu sefer Azerbaycan’a bağlı özerk bir bölge olarak tanımlandı. Dahası bölgenin sınırları çizilirken, Dağlık Karabağ’ın Ermenistan’la fiziki ilişkisini kesmek için Laçin bölgesi Azerbaycan’a bırakılmıştı. Üstüne üstlük, 24 Temmuz 1923’te Dağlık Karabağ’ın Azerbaycan’a bağlı olduğu bir kez daha tekrarlanınca (tek değişiklik başkentin Şuşa, değil Hankend olmasıydı) Ermeniler büyük hayal kırıklığına uğradılar. Öyle ki, 1927’de, aralarındaki siyasi ayrılıkları bir yana bırakan Taşnaklar, Menşevikler ve Sosyal Devrimciler, Dağlık Karabağ’ı Ermenistan’a bağlamak için Moskova’ya başvurdular ancak destek bulamadılar. Stalin’in bu çözülmemiş sorunu, iki tarafa da müdahale etmek için kullanmayı düşündüğü anlaşılıyordu. » (2)
—————————————————————————————————————————-
1- Anahide Ter Minassian, La République d’Arménie, 1918-1920, Bruxelles, 1989, p. 226-229.
2- Ayşe Hür, Paylaşılamayan ülke: Dağlık Karabağ, Taraf 19.04.2009 http://www.taraf.com.tr/makale/5118.htm
3- (en) Thomas de Waal, Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War, New York University Press, New York, 2003 (ISBN 0-8147-1945-7).
———
8 – Günümüzdeki çatışmalar 1 – 2 –
1 – Karabağ Uzlaşma Komitesi (Azeri ve Ermeni dinî liderler ve büyüklerden ibaretti, 1918)
2 – Şuşa’nın alınışını kutlayan Ermeni bir tabur (Şuşa Katedrali’nin önünde, 1992)
Ermenistan ve Azerbaycan SSC ‘leri arasındaki Yukarı Karabağ anlaşmazlığı 1987 yılında başlar, 1989 yılında Azerbaycan parlamentosu kararıyla bölgenin özerkliği kaldırılır ve 1991 yılında gerçek bir savaşa dönüşür.
Birleşmiş Milletlerin yapmış oldukları çağırımlar dondurulur. 12 Haziran 1988 tarihinde Mikhaïl Gorbatchev’in sosyal ve ekonomik reformlar içeren Perestroyka’sından yararlanıp, Özerk Karabağ, birlikten ayrıldığını açıklar. 1989 yılında yapılan nüfus sayımında Azerbaycan’da 150.000 Ermeni yaşamaktadır.
15 Haziran 1988 tarihinde Azerbaycan Yukarı Karabağ’ı kendi topraklarına kattığını ilan eder. Aynı yıl, Azerbaycan ve Ermenistan’da şiddet hareketleri ve cinayetler başlar. Ermenilere karşı sürdürülen kovma ayaklanmaları 27 Şubat 1988de Sumgait’de (1) ve 1990 yılında Baku’da yüzlerce Ermeninin Azeri asekeri kuvvetleri tarafından öldürülmesine yol açar. ~ 10 ~
1991 yılında URSS’in parçalanması ile Ermenistan ve Azerbaycan bağımsızlıklarını ilan ederler. Aynı zamanda, 2 Ağustos 1991 tarihinde de Yukarı Karabağ’da , yaptığı bir referandum neticesinde bağımsızlığını ilan eder. Bu Azerbaycan’a bağlı Özerklik statüsünün de iptali anlamına gelir. Fakat Baku yetkilileri, hükümranlıklarını sürdürmek için Yukarı Karabağ’a silahlı kuvvetlerini yollar. 1990-1992 yılları arasında Azerbaycan’ın baskısı yüzünden insani bir facia yaşanır. Ermeniler örgütlenerek ve Ermenistan’ın da yardımı ile Azerileri geri püskürtürler. Çatışmalar karşılıklı Hocalı (2), Maraga (3) gibi kıyımlara dönüşür. Bu olaylar ve Ermenistan’ın Yukarı Karabağ’a yardımı 1993 yılında Birleşmiş Milletlerin Güvenlik Konsey’inin dört kararı ile sonuçlarnır. (4)
1994 yılında ise varılan ateş-kes sonucu anlaşmazlıkları gidermek amacı ile Minsk Grubu dahilinde Fransa, Rusya ve A.B.M. eş başkanları yüklenirler. 24 Mart 1992 tarihinde Avrupa Güvenlik ve Işbirliği Kurulu -Organisation pour la sécurité et la coopération en Europe (OSCE)- Helsinki’de Minsk Grubunu Karabağ’a bir çözüm için görevlendirir. Fransa, Rusya, ABD eşbaşkanlıkları yanında gruba Almanya, Bielorusya, Finlandya, Italya, Hollanda, Portekiz, Isveç, Turkye, Ermenistan ve Azerbaycan da dahildirler. (5) Bu savaşı sona erdiren ateşkes antlaşması 1994 yılında Bişkek kentinde imzalanır.
—————————————————————————————————————-
1- Armenian on web, http://team-aow.discuforum.info/f141-Sumgait-ve-Hocal.htm
2- Armenian on web, http://team-aow.discuforum.info/t2946-Hocal-olaylar-Les-evenements-de- Hodjal.htm
3- Armenian on web, http://team-aow.discuforum.info/f134-Haut-Karabagh-Artsakh-Nagorny-Karabakh.htm
4- Résolutions du Conseil de sécurité des Nations unies 822 (1993) [archive], 853 (1993) [archive], 874 (1993) [archive] et 884 (1993) [archive]. Consultés le 11 octobre 2007
5- (en) U.S. Department of State — OSCE Mission Survey: Minsk Process
————————————
9 – Dağlık Karabağ’ın Bölgesel dağılımı
Artsakh (Karabağ) 7 bölgeden ve başkenti Stepanakert (Ստեփանակերտ) ile 8 idari
bölümden oluşmaktadır ; Stepanakert’in özel bir statüsü vardiır . (1)
1. Şahumian – Շահումյան (Վայկունիք);
2. Mardakert – Մարդակերտ (Ջրաբերդ);
3. Askeran – Ասկերան (Խաչեն);
4. Martouni – Մարտունի (Վարանդա);
5. Hadrout – Հադրութ (Դիզակ);
6. Şuşi – Շուշի;
7. Kaşatağ – Քաշաթաղ ; ve Stepanagerd (Stepanakert) – Ստեփանակերտ Idari dağılım (4):
Vilayetler Nüfus (2010) Yüzölçümü (km²)
Stepanakert 52,300 25.7
Askeran 17,700 1196.3
Hadrut 12,400 1876.8
Mardakert 19,600 1795.1
Martuni 23,000 951.2
Şahumian 3,800 1829.8
Şuşi 5,100 381.3
Kaşatağ 7,800 3376.6
Stepanakert, Orta çağa ait Ermeni kaynaklarında Vararakn (Վարարակն, hızlı şelale) olan, Azeri kaynaklarında ise 1847 tarihinde Khankendi olarak rastlanmaktadır. Şehir 1917 yılında Eylül ihtilalinden sonra kurulmuş ve Stepanakert adını Stepan Chahoumian anısına saygı olarak almıştır. 1991Azerbaycan bağımsızlığından sonra azerileştirme girişimleri sonucunda adı Khankendi olarak değiştirilmiştir. Savaş öncesi 70.000 olan nüfusu 1992 yılında 50.000 olarak değerlendirilmiştir. 9 Mayıs 1992 tarihinde Şuşa’nın kurtuluşu ile bu kente yapılan yaylım ateşler ve hava saldırıları sona ermiştir. (3)
—————————————————————————————————————-
1- http://census.stat-nkr.am/nkr/1-4.pdf
2- Population de RHK : http://www.stat-nkr.am/2000_2006/05.pdf
3- (en) James Carney, « Former Soviet Union: Carnage in Karabakh » [archive], dans TIME Magazine, 13 avril 1992. Consulté le 18 août 2008.
4- Wikipedia http://fr.wikipedia.org/wiki/Divisions_administratives_du_Haut-Karabagh#cite_note-1
10 – Dağlık Karabağ Cumhuriyeti
(Լեռնային Ղարաբաղ Հանրապետություն – Lernayin Garabaği Hanrapetutyun)
Başkent Stepanakert, 39°52′N, 46°43′E
Bayrağı
Resmi dil(ler) Ermenice (1)
Hükümet Başkanlık sistemi
– Devlet Başkanı Bako Sahakyan (Բակո Սահակյան), 2007
– Başbakan Arayik Harutyunyan (Արայիկ Հարությունյան), 2007
-Millet Meclisi 33 vekil, 5 sene süreli
Bağımsızlık
– Referendum 10 Aralık 1991
– İlan 6 Ocak 1992
– Tanınma Yok
Yüzölçümü
– Toplam 11458.382 km²
Nüfus
– 2010 yılında 141,400[2] (12,02/km².)
Para birimi Ermeni dramı (AMD)
Din Ermeni Apostolik Kilisei (Հայ Առաքելական Եկեղեցի)
Seçmen yaşı 18 yaş
———————————————————————————————————————————————————
1 – Anayasaya göre “Diğer dillerin halk arasında konuşulması hakkında herhangi bir sınırlama yoktur”
11 – Sembol
Hrair Khatcherian, Artsakh: A Photographic Journey, ISBN 0-9697620-0-7, p. 49 “Biz Bizim Dağlarımızdır” Sargis Baghdasaryan’ın eserlerinden “Biz Bizim Dağlarımızdır” (Menq Enq Mer Sarere / Մենքենքմերսարերը) Stepanakert’te bulunmaktadır.(1) Bu anıt bağımsız Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nin semboli olarak geniş ölçüde kabul edilmektedir. Süngertaşı kayasından yapılan yaşlı erkek ve kadın, Karabağ’ın dağ halkını temsil etmektedir. Doğu Ermenice’de “Nine ve Dede” (Tatik yev Papik / Տատիկ և Պապիկ) olarak adlandırılmaktadır.
12 – Ek linkler (Hocalı olayları) Onların gösterdiği Hocalı değil
http://team-aow.discuforum.info/t10533-Hocal-katliam-Semih-Idiz.htm
Hocalı “olaylarının” çarptırılmış tartışmasız fotografları.Işte gerçek!
http://team-aow.discuforum.info/t1045-Hocali-ve-Maragha.htm
Hocalı olayları – Les événements de Hodjalı
http://team-aow.discuforum.info/t2946-Hocal-olaylar-Les-evenements-de-Hodjal.htm
Yorumlar kapatıldı.