Soykırımı unutmamak…

Başkaları tarafından büyük acılar çektirilenler, unutmanın ve normal bir hayat sürebilmenin yollarını arar. Ancak bazıları da hakikatleri anlatmanın kendilerinden sonra gelenleri koruyacağı umuduyla tanıklık görevini üstlenir. Bu kahraman insanların aramızdan ayrılması önemsenmeli.
Bu ay ölen J. Michael Hagopyan böyle bir insandı. 1915’te sadece iki yaşındaydı; ailesi, Doğu Anadolu’da Ermenileri katleden Osmanlı askerlerinin kendilerini de öldüreceğine inandığı için onu saklamıştı. Sonuçta askerler onları görmezden geldi; Michael’ın doktor babası Türk komşularını tedavi etmişti. Hagopyanlar, 1.5 milyon Ermeninin hayatına mal olan 20. asrın ilk soykırımından kaçarak Kaliforniya’nın Fresno kentine göç etti.

Hagopyan, Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley ve Harvard Üniversitesi’nden üstün dereceler aldı; Kaliforniya Üniversitesi, Los Angeles’ta (UCLA) ve Oregon Eyaleti’nde tanınmış bir öğretmen oldu. Ancak asıl katkısı, halkına yönelik soykırımı belgeleyen 12 filmlik diziydi. En etkileyicilerinden biri, ‘Unutulmuş Soykırım’ 1976’da Emmy ödülünü kazandı. ‘Gölden Gelen Sesler’deyse annesinin bir sözünü hatırlıyordu: “Bir halkı öldürebilirsiniz, ama seslerini asla.”

Lemkin 1915’i de inceledi
Ermeniler hâlâ seslerini bazı çevrelere duyurmaya çalışıyor. Osmanlı’yla siyasi bağı kalmayan Türkiye, tarihe ve hakikate hâlâ direniyor. Katliamları, savaş dönemindeki iç çatışmaların sonucu olduğu iddiasıyla inkâr ediyor. O döneme tanık olan tüm gözlemciler bu iddiayı reddediyor. 1943’te ‘soykırım’ kavramını bulan Yahudi kökenli Polonyalı avukat Raphael Lemkin araştırmalarına Ermenilerin ve Iraklı Asurilerin öldürülmesi üzerinde çalışarak başladı.
Hagopyan’ın ilkbaharda Güney Kaliforniya Üniversitesi’nin (USC) Shoah (Soykırım) Vakfı’yla vardığı anlaşma sayesinde, soykırımdan kurtulan Ermenilerin ilk elden ifadelerini ve katliamlara tanıklıklarını içeren devasa arşivi korunacak ve akademisyenlerin çalışmasına açık olacak. Michael Hagopyan ve Shoah Vakfı’nın cesareti sayesinde Ermenilerin sesleri, duymak isteyen herkesin kulağına ulaşacak. (Başyazı, 24 Aralık 2010)