İçeriğe geçmek için "Enter"a basın

“Büyük felaket” öncesi Anadolu Ermenileri  Necdet Sakaoğlu

“Büyük felaket” öncesi Anadolu Ermenileri
Arsen Yarman’ın özenli ve önemli çalışmasıyla*, kitap içinde yer verilen üç Ermeni rahibin hazırladığı raporlar, 1915 öncesi Anadolu’nun ekonomik ve sosyal panoramasını çiziyor.
NECDET SAKAOGLU
Osmanlı-Rus Harbi (1877-78) sonunda Ayastefanos ve Berlin Antlaşmaları gereği Osmanlı ülkelerinde yeni bir dönem başlaması ka¬çınılmazdı. Artık yabancı devletler, belli başlı kentlerde konsolosluklar açabilecek, Babıâli, nüfus çoğunluğunu dikkate alarak kimi yerlere gayrimüslüm yöneticiler (vali, mutasarrıf, kaymakam) atayacaktı. Ayrıca Ermenilerin ve diğer azınlıkların yaşa¬dıkları yerlerde reformların yapılması da Osmanlı hükümetince kabul edilmişti. Bu gelişme üzerine harekete geçen İstanbul Ermeni Patrikliği, Ermeni nüfu¬sunun yoğun olduğu vilayetlerde, Tanzi¬mat döneminde vaadedilen reformların ne ölçüde uygulandığını ve halihazır durumu yerinde tespit amacıyla 1879’da rahipler görevlendirip, birer rapor yazmalarını ister.
Bu rapor¬ları Türkçe basıma hazır¬layan Arşen Yarman, bu vesileyle 1. ciltte, 1699 Karlofça Antlaşması’na kadar gerilerden başlayarak 1878’e kadar-ki gelişmeleri incelemiş: Türkler, Ermeniler, Kürtler, Çerkesler, köy¬lüler, göçerler, yerel yöneticiler, vergi ve mültezim zulmü, halkın sefaleti, güvensiz¬lik, merkezi otoriteye direnişler, aşiretler, çeteler, Hamidiye Alayları, savaş ve göç, hastalıklar… Yarman, yerli yabancı yüzler¬ce kaynak, birçok belge, çoğu ilk defa bir yayında yer alan 100’ü aşkın fotoğraf ve gravür kullanarak bu cildi kaleme almış; nesnel bir Anadolu panoraması çizmiş. 1. cilt, Anadolu’nun sancılı bir bölgesi için önemli ve bilimsel bir tarih incelemesidir. 2. cilt ise Ermenice raporların Türkçe çevirileridir. Yarman bunları yayına hazır¬larken, yine düzinelerle görsel malzemeye, birçok ek bilgiye, dipnotlara, görsel kaynakça ile dizine de yer vermiş. Üç rapordan ilki Rahip Vahan (Der Minasyan)’a aittir. Bu zat, Çarşamba, Trabzon, Gümüşha¬ne, Kahdik, Hemşin, Artvin, Ardahan, Ardanuç, Bayburt, Tortum, Tercan, Er¬zincan, Kemah, Kiğı, Dersim, Erzurum, Bayezit ve Eleşkirt yörelerini dolaşmış ve raporu Sıladan Sözler 1879’da Ermenice basılmıştır. Rahip Boğos Natanyan’ın Ermenistan’ın Gözyaşı başlıklı, Palu, Harput, Çarsancak, Çapakçur ve Erzincan’a dair raporu ile Toros Ahbar’ın Kesme, Pingân, Eğin, Arapgir, Malatya, Adıya¬man, Besni, Rumkale ve Gümüşhane, Erzincan, Kemah, Keban Madeni ve Harput, Çemişkezek, Palu, Eğil, Çermik, Çüngüş’ü kapsayan Ermenistan Yolcusu başlıklı raporu da aynı tarihte İstanbul’da basılmıştır.
Bu 2. ciltte Doğu Anadolu yerleşim yerleri, nüfuslar, geçim kaynakları, eko¬nomik durum, gelenekler, çarşı-pazar ve üretim koşulları, 1878 kesitiyle veril¬mektedir.
Karton gömleğinde sunulan iki ciltlik eser, baskı kalitesiyle de titiz bir yayın örneği.
*Palu-Harput 1878
Çarsancak, Çemişkezek, Çapakçur, Erzincan, Hizan
Civar Bölgeler.
1.Cilt Adalet Arayışı-Arsen Yarman, 494 sayfa 2. cilt Raporlar, 563 sayfa Derlem Yayınları, 75-100 TL

NTV Tarih, Ağustos 2010 Sayı 19

Yorumlar kapatıldı.