Uçtu uçtu Patrik uçtu
Gündüz Vassaf

Yakın Cumhuriyet tarihinden bir ‘hoşgörü’ örneği. Ya da İstanbulda Fener Patriği nasıl devrildi ve evi cami oldu? Orhan Türker’in ‘Halkidona’dan Kadıköy’e’ adlı kitabından:
Patrik V. Maksimos: 1897 yılında Sinop’ta doğan ve Heybeliada Ruhban Okulu’nda eğitim gören Maksimos, 1932-1946 arasında Kadıköy Rum Cemaatinin dini lideri (Halkidona Metropoliti) olarak görev yaptıktan sonra, 26 Şubat 1946 günü V. Maksimos ünvanı ile İstanbul Rum Patriği seçilmiştir.
A.B.D. ile Sovyetler Birliği arasındaki soğuk savaş içinde, bir yandan Ortodoksların dini lideri olarak A.B.D.’ye daha sıcak bakan bir Patriğin İstanbul’da bulunması düşüncesi ağır basarken, politik sıkıntılara sağlık sorunları da eklenen Patrik V. Maksimos kısa süren bir görev döneminden sonra 18 Ekim, 1947’de yerini, Amerika’dan gelecek olan Patrik Athenegoras’a bırakmak üzere istifa etmiştir.
(Athenagoras, ABD vatandaşıydı. Patrik olacak kişinin Türkiye Cumhuriyeti yurttaşı olması zorunluydu. Bu ‘sorunun’ nasıl çözüldüğünü eski Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil, anılarında şöyle anlatıyor:)
“Emniyet Genel Müdürlüğü’nde Siyasi Daire’nin başkanlığını yapıyordum. Genel Müdür çağırdı: ‘Dışişleri`ne gideceksin, Genel Sekreter’i göreceksin. Sana bir şey söyleyecek. Dediğini yapacaksın. İçişleri Bakanı’nın emridir’ dedi. Genel Sekreteri gördüm. ‘New York Metropoliti Athenagoras için bir nüfus kağıdına ihtiyaç oldu. Ayrıntılı ismi, ana-baba adı bu kağıtta yazılı, teminini rica ederim’ dedi. ‘Nerede doğmuş, Türk soyundan mı?’ dedim.
‘Oralarını bilmiyorum. Nüfus kağıdı lazım’ diye cevapladı. ‘Doğumu Türk uyruklu değilse nasıl olacak? Türkçe biliyor mu?’ diye sordum. ‘Nasıl olacak diye uzun boylu tereddüt etmeye mahal yok. Sayın Reisicumhurumuz (İnönü) ilgililere bunun olacağına dair söz vermiş. İş olup bitti haline gelmiş. Olacak mı, olmayacak mı? Diye düşünmek gerilerde kaldı. Nasıl olacak ona bakmalı. Bunun için rica ediyorum’ dedi. İş anlaşıldı. Athenagoras Fener Kilisesi’ne Patrik olacaktı. Bu Amerikan seçimlerine yarayacaktı. Fatih Fermanları`na göre Patrik, Türk uyruklular arasından seçiliyordu. Nüfus kağıdı bunun için lazımdı. Vaktiyle Yunanistanlılar’ın doğdukları topraklar Osmanlı İmparatorluğu sınırları içindeydi. Fakat kişilerin doğduğu ve nüfusa kayıtlı olduğu yeri resmen ispat etmek zordur. Verilen söz de bu cihetin mutlaka temin edileceğine dairdi. İşin siyasi ve gizli yönü buradaydı. Beni Nüfus Genel Müdürü’ne gönderdiler. Durumu anlattım. Athenagoras, Yanya’lı yapıldı. Nüfus kağıtlarının yandığına ait işlem tamamlandı. Yeni bir kimlik düzenlendi. Adam da böylece Patrik seçildi.”
Ve Athenogoras ABD Başkanı Truman’ın özel uçağı ile önce İnönü’ye bir mektup iletmek üzere Türkiye’ye gönderilir.
(Türker’in kitabından devam)
Kadıköy Kalamış’da kendisine tahsis edilen bir evde kardeşleri ile dünyaya küskün bir inziva hayatı yaşayan Maksimos, 1972 yılından ölümüne kadar 25 yıl boyunca buradan ayrılmamıştır.
Yaşadığı ev bir süre sahipsiz kalıp hazineye geçmiş, 1995 yılında yıktırılarak yerine cami yaptırılmıştır.