Ana dilde eğitim için anayasa değişikliği şart  Nevin Bilgin

NEVİN BİLGİN ANKARA

Demokratik açılım süreci ile birlikte en çok tartışılan konulardan biri de ‘ana dilde’ eğitim oldu. Bu konuda bir çalışma yürüten Meclis Avrupa ülkelerinde ana dilde eğitim konusunun nasıl yapıldığını araştırdı. Avrupa ülkelerinin pek çoğunda ‘azınlıklar’ üzerinden verilen ana dil eğitiminin Türkiye’de uygulanması önünde ciddi sorunlar olduğu ortaya çıktı. Bu sorunların ilki ‘azınlık’ tanımından kaynaklanıyor. Lozan Anlaşması’na göre Türkiye’de sadece ‘gayrımüslim’ vatandaşlar azınlık sayılıyor.

SÖZLEŞMEDEKİ AZINLIKLAR FARKl

Türkiye’nin çekince koyduğu bir başka sözleşme ise, “Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme.” 15 Ağustos 2000’de imzalanan, 23 Eylül 2003’te yürürlüğe giren sözleşmenin 27. Maddesine çekince koyan Türkiye, bu maddenin Lozan Antlaşmasına aykırı hükümlerini kabul etmediğini düşünüyor. Lozan’da Türkiye’deki Hıristiyanlar, Yahudiler ve Ermeniler azınlık kabul ediliyor. Bunun dışında etnik grupların azınlık sayılmayacağı ifade ediliyor.

TÜRKİYE’NİN ‘ÇEKİNCELERİ’ 

Türkiye’nin 2000’de imzaladığı ve 2003’te yürürlüğe koyduğu “Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme”nin 13. maddesine koyduğu çekince sebebiyle de ana dilde eğitim yapması zor görünüyor. Türkiye bu maddeye Anayasa’nın 3’üncü Maddesinde devletin resmi dilinin Türkçe olduğu, Anayasa’nın 42. maddesindeki uluslararası antlaşma hükümleri saklı kalmak kaydıyla, “Türkçeden başka hiçbir dilin, eğitim ve öğretim kurumlarında ana dil olarak okutulamayacağı ve öğretilemeyeceği” hükmü sebebiyle çekince koydu.

AİHM EK 1’E DE ÇEKİNCE KOYULDU

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi EK 1 No’lu Protokol’e de çekince koyan Türkiye, Protokolün Tevhid-i Tedrisat Kanunu’na aykırı hükümlerini kabul etmedi. Türkiye, bu şartları kaldırmadığı sürece, ana dilde eğitime geçmesi zor görünüyor.

Avrupa’da eğitimin önünde engel yok

FRANSA: Bireysel temelde farklılık hakkını tanınıyor. Yerel diller anaokulundan üniversiteye kadar resmi ve özel okullarda öğretiliyor.

ALMANYA: Gerek ana dilde eğitim gerekse de basın-yayın konularında mevzuatta kısıtlama yok.

İNGİLTERE: Etnik ve kültürel azınlıkların kendi dillerinde yayın ve özel okul açma hakkı var.

İTALYA: Kamu belgeleri, azınlık bölgelerinde iki dilde hazırlanıyor ama İtalyanca olan geçerli sayılıyor. Anaokullarından itibaren ilköğretimde İtalyanca ile beraber talep olması halinde azınlık dilleri eğitimi veriliyor.

İSPANYA: Katalonya, Bask ve Galiçya özerk bölgelerinde ana dilde eğitim ve yayın yapılabilirken diğer tüm özerk bölgelerde de ana dillerini kullanması serbest.

YUNANİSTAN: Yayın dilinin mutlaka Yunanca olacağına dair bir kanun hükmü yok. Batı Trakya’da 230 ilkokul ve lisede Türkçe eğitim v var.

İSVEÇ : Ülkede yaşayan bütün toplulukların azınlık ve bölgesel diller olmak üzere eğitim ve öğretimi, resmi ve özel kurumlarca yapılıyor.

AVUSTURYA: Azınlıkların ana dilleri, Almanca ile beraber resmi dil olarak kabul ediliyor. Azınlıkların yoğun olarak ikamet ettikleri eyaletlerde, devlet okulları ana dillerinde ders veriyor.

HOLLANDA: 1997’de yürürlüğe giren yaşayan yabancı dillerin öğretimi kanunu ile ana dilde eğitim, müfredat programı dışına çıkarılarak, seçime dayalı bir kültür hakkına dönüştürüldü.

BULGARİSTAN : Anayasaya göre, ana dilleri Bulgarca olmayan Bulgar vatandaşlarının kendi dillerini kullanma ve öğrenme hakları var.