Karnig Ekserciyan’a ne oldu?

Vahan Altiparmak

Ünlü ressam ve öğretmen Telemark Ekserciyan’ın kendi kadar ünlü kardeşi Karnig Ekserciyan (1858-1931), günümüze kadar hakkında hiç bir bilgi bulunmayan resamlarımızdandı. Isanbul Ermeni Patrikhanesinde asılı olan Kapriel Basmacıyan’ın portresi ile bilinen sanatcı, Amerika’nın Boston şehrine yerleşip sanat hayatını orada sürdürmus ve zamanın önemli kişilerinin portrelerini yapan ünlü bir resam olarak saygın bir yere sahip olmusdur. Makine mühendisliginde kendi soyadlarını taşıyan “Equation of the movment of Eksergian” (Ekserciyan Harket Denklemi) adlı denklemin sahibleri ve modern tirenin babası olarak bilinen Rupen ve Levon, Karnig Ekserciyan’ın oğullarıdır.
Karnig Ekserciyan 1858 yılında İstanbulda doğdu. İlk resim derslerini abisi Telemark Ekserciyan’dan aldı. Çok ufak yaşda resme karşı olan yetengi dolayısiyle henuz 11 yaşında bir paşanın portresini çizmiş. 1870 yılında henüz 12 yaşında Amerika’ya göç eden Karnig gemide Amerika’ya gelene kadar olan süre içerisinde yolcuların resimlerini çizerek yol masraflarını karşılamış. Amerika’ya geldikden kısa bir sure sonra hem çalışıp hem de Julien ve Carolus Duran’dan resim dersleri almış.
Karnig Ekserciyan Amerıka’nın Boston şehrine yerleşdikden bir kaç yıl sonra F & C adılı atolyesini kuranarak resim çalışmalarına başlar. 8 Augustos 1891 tarihli New York Times Gazetesinde yer alan Telemark Ekserciyan’ın ölüm ilanında, Karnig’in tanınmış bir resam oldugu ve kardeşi Telemark ile beraber çalışdıgı yazmakta. New York şehrinde National Academy of Design’da düzenlen birçok sergiye katılan kardeşler İstanbul’da Ermenice olarak attıkları imzalarını Amerika’da İngilizce ‘Eksergian’ olarak atmışlar.
Kısa sürede üne kavuşan Karnig Ekserciyan, 1885’li yıllardan başlayan başarılı koriyeri süresince önemli politikacılar ve zengin iş adamlarının resimlerini yaparak Amerika’nın varlıklı ailelerinden biri olmuş. Orkestra şefligi de yapan Karnig, aynı zamanda Amerika’da bu devirde öne çıkan kadın hakları savunucularından. 1897 yıllında bir keman ögretmeni ile evlenen Karnig’in Boston’da ünlü müzisyen composer Alan Hovhaness (Alan Vaness Çakmakcıyan)’ in de aralarında bulundugu geniş bir müzik çevresi ve saygıdeger bir yeri var. Alan Hovhannes’e koriyerinin ilk başlarında destek veren kişiler Karnig Ekserciyan ve karısıdır.
Karnig Eksergiyan’ın torunu at binicisi ve dans öğretmeni Gloria (Eksergian) Shaw’ın dedesine yazdıgı mekduplardan, akşam yemeklerinin yegane konusunun fizik, matematik veya sanatın herangi bir dalı olan bu evinin, Ermeniligin bütün özeliklerini taşıdıgını anlatır. 25 Ağustos 1931 tarihli The New York Times gazetesi Karnig Eksergiyan’ın, gazetenin yayımlandıgı tarihden bir kaç gün önce New Hampshire’daki evinde öldüğünü yazıyor.
Karnig Ekserciyan’ın 30 Mart 1889’da dogan oğlu Rupen, MİT (Massachusetts Institute of Technology)’de orkestra şefligi yapmış zamanın ünlü müzüsyenlerindendir. Makine mühendisligi dalında Amerika’nın en önemli üniversitesi olan MIT’i bitiren Rupen Ekserciyan tren taşımacılıgının altın çağı sayıldığı bu yıllarda lokomatif, yolcu ve yük vagonları üzerine çalışmaya başlar. Kendinden 9 yaş küçük kardeşi, 10 Mayıs 1898 dogumlu Carolus Levon’un da aynı üniversiteyi bitirdikden sonra kendisine katılmasıyla Amerikan tarihine modern tirenin babaları olarak geçen kardeşler, çeşitli üniversitelerde yüzlerce konferans vermiş önemli profösörlerdir . Bu yıllarda lokomatifin dış şeklini günümüzün lokomotifleri gibi ayrodinamik şekliyle inşaa etmeye başlayan kardeşler, yolcu vagonlarını tek parça metalden pres ile şekilendirip yaparak zaman ve madiaat olarak tasaruf edilmesini sağlayan buluşlarıyla tanılmaya başlamışlar.
Kardeşlerin tiren vagonları üzerine yapdıkları buluşlar sonucu günümüzde kullanılan yük vagonlarının keşifi ile taşımacılıkda zaman ve maddiat açısından
Amerikan ekonomisine kazandırdıkları avantaj büyüktür. Taşınalacak olan yükün çeşidine göre dış hatları degiştirilebilen vagonlar sayesinde tarım, hayvancılık, madencilik, kerestecilik başda olmak üzere birçok endüstüri mallarını daha hızlı ve ucuz olarak transfer edebilme imkanı bulabilmiştir. Bugün kulan ve taşımacılıkda onemli bir yeri olan konteynırlar kardeşlerin eseridir. Buluşları ile yolcu taşımacılıgında kullanılan yolcu vagonlarının hızlı ve ucuz olarak yapımını saglayan kardeşler aynı zamanda
iki katlı yataklı yolcu vagonları keşif edereler. Kısa sürede bütün dünyaya yayılan yataklı yolcu vagonları sayesinde, insanlar uzun mesafelere daha rahat bir şekilde yolculuk etme imkanı bulabilmişlerdir.
Tirenin dış yapısında yaptıkları komple degişiklik dışında kardeşler, tiren aksamlarının daha kolay ve saglam olarak monte edilebilmesini saglayan degişikliklerle tiren şasesine bugünkü şeklini veren mühendislerdir. Motorun gücünü tekerleklere dagıtan şaft üzerine yerleştirdikleri bir parça ile şafta meydana gelen tehlikeli titremeyi durdurmuşlardır. Kardeşlerden Rupen “Zephyr” trenlerinin baş mühendisi olarak çalışdıgı Budd Company adına yapdıgı buluşlarla tirenin yapımında büyük rol oynamıştır. 1934 yılında ekonomik kriz zamanında dizel motor ile çalışan tren ilk süpersonik tren olarak 181 km sürate çıkabilmiştir
Kardeşlerin tiren üzerine yaptıkları diger bir buluş ise fren sisteminde yapdıkları degişikliklerdir. O tarihe kadar U şeklinde bir çelik parçanın tiren tekerlegi üzerine basınçla yitilerek sürtüşme sonucu tirenler durdurulabiliyordu. Bu sürtüşme sonucu ısınan tekerlek ve firen parçaları en sık degiştirilen ve kazaya yol açan bir problem idi. Firen sistemi üzerinde bir degişiklik yapmayan kardeşler, tekerlegin temas ettigi firen bölümüne iki şerit halinde döküm demir parçalar ekliyerek günümüzde tirenlerde kulanılan papucu keşif ederler. Yeni firen sisteminde zamanlan aşınan papuçlar degişyirilebilir olması, metal bölümlerinin eski sistemden daha az temas ettigi için ve ısıya dayanıklı döküm-demir olmaması sayesinde ısınmanın minimuma indirilmesi dışında, 100 km hızla giden bir tiren firene basıldıkdan 110 metre sonra durabilirken, yeni sistem bu mesafeyi 30 metrenin altına indirmiştir.
1930’lu yıllarda Rupen ve Levon Ekserciyan kardeşler hızla önem kazanan otomotif enistürisi ve ilk zamanlarda özellikle ağır vasıtalar üzerine çalışmalar yapmıştır. Tiren firenini ağır vasıtalara uygulama fikri ile yola çıkan Amerika’nın ünlü otomotif ve tiren firması ‘Budd Company’ aynı firmanın baş mühendisi olarak çalışan Levon Ekserciyan’dan ağır vasıta araçları için bir firen sistemi bulmasını ister. Çalışmalar sonucu tiren fireninin vasıtalara uyarlanamıyacagını anlayan Levon bugün kullanılan ve ufak araçlardan daha farklı olarak çalışan firen sistemini geliştirmiştir. Levon Eksergian’ın keşettigi bu firen sistemi günümüzde ağır vasıtaların standart firen sistemidir. Ağır vasıtalarda kulanılan tekerlek aksamının tamamı Levon Ekserciyan’ın icatıdır.
Ağır vasıtalar üzerine kardeşlerin yaptıgı buluşlar arasında araba cantlarını tek parça pres ile imalatı bir digger önemli buluştur (cant presinin muciti Asadur Sarafyan). Eskiden bugünkü bisiklet tekerlegi gibi tellerleden yapılan araba cantları bu buluş ile günümüz standartlarıyla yapılan şeklini alır, bir baska deyişle günümüzde kulanılan tüm vasıtaların tekerlek cantları Levon Ekserciyan’ın eseridir. Bu sistem ile kolay ve ucuz imal edilebilen tekerlekler ilk yıllarda bisikletlere bile uygulanmış.
Rupen Ekserciyan 1961 yılında ölürdügünde adına sayısız patent bulunan Amerika’nın ünlü mucitlerdendi. 1937 yılında tren endüstürisinde yapdıgı buluşlar dolayısıyle Henderson’ ödülüne layık görülür. Levon Ekserciyan aynı ödülü 1954 yılında tiren vagonlarında kullanılan disk firen sistemini keşfetmesinden sonra alır. Disk firen sistemi bugün bütün binek arabalarda kulanılan tek sistemdir.
II dünya savaşının başlamasıyla, savaşa katılması kesinleşen Amerikan hükümetinin istegi üzerine kardeşler silah yapımı üzerine çalışmalara başlarlar. Bu yıllarda kardeşlerin ilk buluşu Rupen Eksergiyan’ın uçaksavar üzerine yapdıgı buluştur. Uçaksavarın 360 derece dönebilecek bir platforma otutturarak her açıda ateş edebilmesi, mermilerinin daha kolay olarak aksamadan uçaksavarları beslemesini saglayan mermi kutularının uçaksavarların yanına monte edilmesi ile Amerikan savaş gemileri özellikle Pasifik Savaşında kendilerini daha iyi koruyabilmiştir.
II Dünya savaşı sırasında keşif edilen en önemli buluşlardan biri roketatarlardır.
İlk olarak İngiltere tarafından uçaklardan yer hedeflerine karşı kullanılan bu buluş Alman denizaltı ve tank hedeflerine karşı kullanılanılmış. 1944 yılında bulunan bu buluş Levon Eksergiyan’a aittir. Üzerinde pek bir degişiklikler yapılmayan roketatarları oluşturan yakıt, kanat ve patlayıcı bölümü günümüzede aynen kullanılmaktadır. Levon Ekserciyan 1946 yılında otomatik olarak doldurulup boşaltılan savaş toplarının da mucitidir. Dünyanın en büyük uçak şirketlerinden ‘Lockheed Martin’ ile çalışmış ve hayatının sonuna kadar Amerikan savunma bakanılgında danışman olan Levon Ekserciyan 1982 yılının Mayıs ayında ölür.

Vahan Altıparmak

Kaynaklar:

1- New York Times article Published December 2, 1961 (New York Times Gazetesi Aralık 2, 1961 )
2- New York Times article Published August 8, 1891 ((New York Times Gazetesi Ağustos 8, 1891)
3- New York Times article Published March 2, 1913 (New York Times Gazetesi Mart 2, 1913)
4- New York Times article Published November 9, 1937 (New York Times Gazetesi Kasım 9, 1937)
5- New York Times article Published October 21, 1954 (New York Times Gazetesi Ekim 21, 1954)
6- New York Times article Published October 25, 1936 (New York Times Gazetesi Ekim 25 1936)
7- New York Times article Published October 17, 1954 (New York Times Gazetesi Ekim 17, 1954)
8- New York Times article Published April 19, 1945 (New York Times Gazetesi Nisan 19 1945)
9- New York Times article Published December 16, 1913 (New York Times Gazetesi Aralık 16, 1913)
10- New York Times article Published December 7, 1939 (New York Times Gazetesi Aralık 7, 1939)
11- New York Times article Published May 20, 1937 (New York Times Gazetesi Mayıs 20, 1937)
12- New York Times article Published August 25, 1931 (New York Times Gazetesi Ağustos 25 1931)

13- Eksergian adına verilen Amerikan va Kanada Patent numaralarının listesi:

US Patent References Patent no:1868818 July 1931
US Patent References Patent no:4007623
US Patent References Patent no:2240366 April 4, 1941
US Patent References Patent no:2047137 July 1936
US Patent References Patent no:2116598 May 1938
US Patent References Patent no:2057565 October 1936
US Patent References Patent no:2083327 June 1937
US Patent References Patent no:2028536 January 1936
US Patent References Patent no:2029132 January 1936
US Patent References Patent no:4007623 Febauary 15, 1977
US Patent References Patent no:2879718 March 31, 1959
US Patent References Patent no:1868818 July ,1932
US Patent References Patent no: 4901992 Feb 20, 1990
US Patent References Patent no: 4194372 July, 1932
US Patent References Patent no: 2405415 08/06/1946.
US Patent References Patent no: 1,868,818 Jul. 26, 1932
US Patent References Patent no: 2217646 October 01, 1940
US Patent References Patent no: 2597835 May 01, 1952
US Patent References Patent no: 4283091 August 11, 1981
US Patent References Patent no: 2090254 Aug 1937
US Patent References Patent no: 4164358 August 14, 1979
US Patent References Patent no: 1840941 January 1932
US Patent References Patent no: 1817070 August 1931
US Patent References Patent no: 2372415 March 1945
US Patent References Patent no:2421552 June 3, 1947
US Patent References Patent no: 2365180 Decamber 19, 1944
US Patent References Patent no: 2380159 August 1945
US Patent References Patent no: 2195589 April 2, 1940
Canadian Intellectual Property Office Patent no: 320767 March 22, 1932
Canadian Intellectual Property Office Patent no: 41790 July 4,1957

14- Medal Day Proceeding at The Franklin Institute October 18, 1967
15- Journal of The Franklin Institute December 1967- January1969
16- The Franklin Institute Database 1945
17- www.Familysearch.org (Eksergian)
18- www.worldvitalrecords.com (Eksergian)
19- www.search.ancestry.com (Eksergian)
20- http://www.genealogybuff.com/vt/vt-addison-obits1.htm (Gloria Shaw)
21- http://asteria.fivecolleges.edu/findaids/mountholyoke/mshm230_odd.html

“Equation of the movment of Eksergian” (Ekserciyan Harket Denklemi) – (I (q) q ” + 0.5 [d (I (q))/dq] (q’)^2 = Q.)