Ömer E. LÜTEM / ASAM
Karabağ hariç tutulursa, Türkiye’nin Ermenistan ile başlıca iki sorunu vardır. Birincisi Ermenistan’ın Türkiye’nin toprak bütünlüğünü dolaylı bir şekilde tanımaması, ikincisi ise sözde Ermeni soykırımının diğer ülkeler tarafından kabul edilmesine çalışmasıdır.
Ermenistan’ın bu politikasının hukuki temeli 23 Ağustos 1990 tarihli Bağımsızlık Bildirgesinin 11. maddesidir. Bu madde Osmanlı Türkiyesi’nde ve Batı Ermenistan’da meydana gelmiş olan 1915 soykırımının uluslararasında kabul edilmesinin Ermenistan’ın görevi olduğunu ifade etmektedir.
Bu arada Bağımsızlık Bildirgesi’ nde Batı Ermenistan olarak bahsedilen yerin Doğu Anadolu olduğunu belirtelim. Diğer bir deyimle Bağımsızlık Bildirgesi Türkiye’nin doğusunun Ermenistan’a ait olduğunu belirtmektedir.
Ermenistan Anayasası 1995’te yürürlüğe girmiştir. Anayasanın birinci cümlesinde Bağımsızlık Bildirgesi’ ndeki Ermenistan devlet ilkeleri ve milli emellerinin esas alındığı kayıtlıdır. Diğer bir deyimle Bildirgenin hükümleri Ermenistan Anayasasınca benimsenmiştir. Diğer yandan Anayasanın 13. maddesi Ermenistan’ın armasında Ağrı Dağının bulanacağını hükme bağlamıştır. Böylelikle Ağrı Dağının da Ermenistan’ın bir parçası olduğu ifade edilmiştir.
Türkiye ile Ermenistan arasında normal ilişkiler kurulması öncelikle Türkiye’nin toprak bütünlüğünün (veya sınırlarının dokunulmazlığının) Ermenistan tarafından resmen tanınmasına bağlıdır. Ermenistan’ın bunu yapabilmesi ise bir Anayasa değişikliğiyle mümkün olabilir.Ancak Türkiye ile iyi ilişkiler kurulması için Anayasayı değiştirmek istemek Ermenistan’da direnişle karşılanabilir. Bu nedenle Ermenistan’da Türkiye ile ilişkiler nedeniyle Anayasa değişikliği düşünülmemiş, bazen Dışişleri Bakanı Oskanyan nadiren de Devlet Başkanı Koçaryan, Ermenistan’ın Türkiye’den toprak talebi olmadığını ifade etmekle sorunu aşmayı düşünmüşlerdir. Ancak bu şifahi beyanlar, hukuken bağlayıcı olmadığı için, Türkiye’yi tatmin etmemiştir.
Ermenistan, 2001 Ocak ayında Avrupa Konseyine üye olurken, hak ve özürlüklerin arttırılması amacıyla Anayasasında reform yapmayı kabul etmişti. Ancak Ermenistan hükümeti Avrupa Konseyine kabul edildikten sonra bu reformu unutturmaya veya devamlı ertelemeye çalışmıştı. Reform yapılmadığı taktirde Avrupa Konseyi üyeliğinin tehlikeye gireceğinin anlaşılması üzerine Anayasa’da bazı değişiklikler yapılarak Meclise sunulmuştu. Meclisin bu metni iki kez inceleyerek onaylaması gerekmektedir. Sonra yeni Anayasa referanduma sunulacaktır.
Meclis ilk incelemeyi 11 Mayıs’ta yapmıştır. 1995 Anayasasında Bağımsızlık Bildirgesine ilişkin ifadelerin yeni metinde de korunduğu görülmüştür. Diğer bir deyimle yeni metin de Doğu Anadolu Batı Ermenistan saymakta, ayrıca “soykırım”ın tanınmasını sağlamak da Ermenistan’ın görevi olmaya devam etmektedir.
Buna karşılık Ermenistan arması hakkındaki hüküm kaldırılarak bu hususun kanunla belirleneceği belirtilmiştir. Böylece, kuramsal olarak, Ermenistan armasında Ağrı Dağı’nın kaldırılması, imkan dahiline girmiştir.
Ermenistan’daki Anayasa değişikliklerinin Türkiye-Ermenistan ilişkilerini nasıl etkiyeceği konusuna ayrıca değineceğiz.
Yorumlar kapatıldı.