Aslı Aydıntaşbaş
Clinton döneminde Kafkasya sorununa çözüm aranırken Ermeniler “Türkiye bize Ani’yi versin” deyince barış yattı.
ABD heyeti 1999’da Ermeni ve Azeriler arasında gizli görüşme yürütürken Koçaryan “Türkiye bize Kars’taki Ani’yi verirse Azeriler’le barış olur. Biz de Türkiye’ye sınırdan toprak veririz” dedi.
Amerikan heyeti “mantık dışı” bulduğu teklifi Ankara’da şaka yollu dile getirince Türkiye “Bu iş bitti” deyip masadan kalktı. Kafkasya barışı da Ermenistan’ın densizliği yüzünden suya düşmüş oldu.
Bu ne biçim teklif
1999’da Amerikalılar’ın yürüttüğü gizli müzakerenin son aşamasında, Ermenistan ABD heyetine şu teklifi yapmış: Azeri topraklarından çekiliriz, ama Türkiye de bize Kars’taki Ani’yi versin..3 3 Ermenistan, Ani karşılığı uluslararası soykırımı kampanyasında geri adım atmayı ve anayasasındaki soykırımı ifadelerini yumuşatmayı teklif etti ABD heyetinden Sestanovich, Çankaya’da Ermeniler’in teklifini şaka yollu aktarınca, Türk tarafı masadan kalktı, son aşamaya gelen barış görüşmeleri diplomatik skandalla son buldu.
Türkiye ve ABD’nin desteğiyle 1999 yılında Azerbaycan ve Ermenistan arasında yürütülen gizli müzakerelerde, Ermenistan’ın işgal ettiği Azeri topraklarına karşılık, Türkiye’den toprak istediği ortaya çıktı. 27 Ekim 1999’da yapılan ve daha sonra Ankara’ya gayriresmi olarak intikal eden teklifte, Ermenistan kendi sınırındaki bazı köylere karşılık Ermeniler’in kutsal saydığı Kars’ın doğusundaki Ani harabelerini istedi. Dağlık Karabağ sorununun çözümü için yürütülen görüşmeler, aylar süren gizli diplomasinin son aşamasında, Ermeniler’in bu “irrasyonel” teklifi ve o sırada Erivan’da bulunan ABD heyetindeki bazı diplomatların büyük bir “gaf” yaparak Ankara’da dile getirmesi sonucunda tamamen çöktü. ABD heyetindeki bağımsız cumhuriyetlerden sorumlu Büyükelçi Steve Sestanovich’in Çankaya’daki bir zirvede yaptığı bu diplomatik gaf, hem Ankara hem de ABD heyetindeki diğer yetkililerin tepkisini topladı. O dönem Azeri-Ermeni görüşmelerini Türkiye adına izleyen yetkililer, Erivan’ın Ani’yi istemesinin “Ermenilerin barışa hazır olmadığının göstergesi” olarak yorumladı. Dönemin tanığı Amerikalı yetkililer ise, Erivan’ın teklifinin “akıl dışı” olduğunu, ancak bunun Ankara’ya söylenmesinin bile “büyük hata” olduğunu kabul etti.
“ÇOK GİZLİ” MÜZAKERELER
Erivan’ın bu cüretkar teklifine kadar, 1999’da ABD Başkanı Bill Clinton hükümetinin insiyatifiyle başlayan Ermenistan- Azerbaycan müzakere süreci, ABD Dışişleri Bakan yardımcısı Strobe Talbott tarafından yürütülüyordu. Büyük bir gizlilikle yürütülen müzakereler, Türkiye’de 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, Azerbaycan’da ise devlet başkanı Haydar Aliyev tarafından birebir takip edilmekteydi. Ermenistan’la diplomatik ilişkisi olmayan Ankara, teknik olarak müzakerelerin bir parçası olmasa da, perde arkasında sürece müdahil oluyor ve destekliyor, Azeri-Ermeni barışı sağlanması durumda Ermensitan sınır kapısını açmayı vaat ediyordu. Çözüm arayışı Ermenilerin işgal ettiği Azeri topraklarının büyük bölümünden çıkması, Nahçıvan’ın bir koridorla Azerbaycan’a, Karabağ’ın ise özerk statü alarak bir başka koridorla Ermenistan’a bağlanmasını öngörüyordu. Türkiye, bu barışın sağlanması için Ermenistan’la diyalog, ticaret, Ani’nin restorasyonunda Türk ve Ermeni arkeologların birlikte çalışması gibi bir çok konuda “yardımcı” rol oynamayı kabul etmekteydi. 1999 yılında, müzakerelerde epey mesafe alındığı bir noktadaTalbott, Sestanovich ve ABD’nin Minsk Grubu’ndaki temsilcisi Carey Cavanaugh, özel uçakla önce Bakü, ardından da Erivan’a gitti.
GARİP TEKLİF
27 Ekim’de Erivan’daki son toplantılarda, yeni iktidara gelen sertlik yanlısı Ermeni Cumhurbaşkanı Rpbert Koçaryan ve diğer yetkililerden garip bir teklif geldi: “Azeri topraklarından çekilmemiz karşılığında Türkiye’yi de içine alan daha geniş bir toprak değişimi olsun. Ankara bize, bizler için tarihi önemi olan Ani’yi versin. Karşılığında biz de Türkiye’ye kendi sınırımızdan toprak veririz.” Ermenistan, Ani karşılığı uluslararası düzeyde yürüttüğü soykırımı kampanyasında geri adım atmayı ve anayasasındaki soykırımı ifadelerini yumuşatmayı teklif etti. Teklifi hayretle karşılayan ABD heyeti, uçağa binmeden önce bunun Ankara için kabul edilemez olduğunu aktardı. Erivan’dan kalkan ABD uçağı, Ankara’ya hareket etti. Uçak tam havadayken, bir grup aşırı milliyetçi Ermeni militan Erivan’daki parlamento binasını basıp Başbakan ve Meclis başkanının öldürmüştü.
ÇANKAYA BUZ GİBİ OLDU
ABD heyeti Ankara’ya indiğinde, bir kez daha Ermenilerin teklifinin Türkiye için “kabul edilemez” olduğu değerlendirmesini yaptı. ABD Büyükelçiliği ise, Erivan’dan gelen heyete bu konunun Türk makamlarıyla temaslarda “gündeme bile getirilmemesi” uyarısında bulundu. Ancak daha sonra Çankaya Köşkü’nde yapılan ve Türkiye’den Cumhurbaşkanı ile Dışişleri, Genelkurmay dahil çeşitli birimlerin katıldığı üst düzey toplantıda, ABD heyetinden bir yetkili, “Ermenistan’ın sert tutumunun örneği” olarak Ani teklifini söyledi. Şaka yollu da olsa Amerikalı diplomatın Ermeni teklifini yinelemesi, odada buz gibi bir hava estirdi. Türk yetkililer, “Biz size Ermeni tarafının akılcı olmayacağını söylemiştik. Ama kendiniz gördünüz. Ermenistan, Azeri topraklarını işgal etmektedir. Bu mesele hallolmadan, Türkiye, Ermenistan’la normal ilişki tesis edemez. Kaldı ki bu meseleyi konuşmayız bile. 75 yıllık Türkiye Cumhuriyeti ile 7 yıllık Ermeni devleti arasında bir müzakere bile olamaz!” diyerek görüşmeleri kesti. Hem Ankara hem de Washington’da Ermenistan yönetiminin “barışa hazır olmadığı” yorumu yapıldı. Böylece büyük umutlarla başlayan Kafkas barış süreci, Ermenistan’ın Ani’yi talep etmesiyle son buldu.
Yorumlar kapatıldı.