Alev Alatlı
Barış, hakikat ve adalet adına…” ibaresi 1894-96 yılları arasında Türkiye’de görev yapan İngiliz Topçu Yüzbaşı Charles Boswell Norman’a ihtiramın ifadesidir.
Pamuk, Tevfik Fikret’in iyi bir örneğini teşkil ettiği zapadniki ahfadından bir yazar olarak, bireysel kimliğini idame ettirebilmek için: (1) “Şarklı, Müslüman, gerici, milliyetçi, muhafazakâr” bir Türkiye’yi “düşmanı” ilân etmek, (2) Avrupa/Amerika medeniyetinin anti-tezi olarak görmek suretiyle “seçilmiş travma”sını yaşatmayı sürdürmek, (3) Türkiye’ye ilişkin benzer görüşleri paylaşanlarla ittifak yapmak ve onlar tarafından kabul görmek, (4) Gadre uğramışlık, baskı altında bırakılmışlık duygusunu meşru kılmak için ülkeyi her fırsatta yermek (bkz; Radikal muhabiri) zorundadır.
Ermeniler iyi insanlardı…
“Avrupa’dan mahsus bize gelenler
Şöhretleri ise Hınçak baronlar
Millet için bunlar fedaidirler
Haykazyan neslinin hep kahramanı
……
Haylıca Türklere kurşun vurdular
Çokça ağlattılar Türk’ü, Müslüman’ı
“Zeytin mersiyesi” diye bilinen bu manzume, bir İstanbul Ermeni’si tarafından Türkçe yazılmış. Öte yandan, “fedayiler”in fazla güçlendiklerini düşünen Ruslar imtiyazlarını kısma yoluna giderler. Osmanlı Bankası’na düzenlenen terörist saldırından sonra Kafkaslar Umumi Valisi Prens Golitsîn, bürokraside Ermenileri tasfiye ederek, yerlerine Azerileri istihdam eder. 1903’te kilise mallarına el koymaya kalkınca, Sultan Abdülhamid gibi silâhlı saldırıya uğrar. Ağır yaralanır, bölgeyi terk eder. 1905 Baku konferanslarında Daşnak-Azeri mücadelesi tırmandığında, Rusların, bir kez daha Kafkas hakimiyetlerini borçlu olduklarını düşündükleri Ermenilerin yanında yer aldıkları görülür. İzleyen Rus destekli Ermeni saldırılarının vahşeti Azerilerin hafızalarına silinmemek üzere kazınır: “Ermeni-Tatar (Rus imparatorluğunda Azerilere Tatar demek gibi bir yanlış yapılırdı) katliamının dehşetini artık kimse hatırlamıyor… Ermeni devrimcileri, özellikle de Daşnaksotun partisi ortaya çıkmadan önce Transkafkaslarda barış ve düzen vardı. Daşnaklar geldiler ve geleceğin bağımsız Ermenistan’ı için Ermeni topraklarının bölünmezliğini sağlamaktan bahsetmeye başladılar ve Transkafkasya köyleri ırkçı nefret ve ulusal mücadeleye boğuldu… Ermeni toplumu için Ermeni-Tatar katliamında Daşnaksotun’un kendi önemini kanıtlamak için provokasyon yaptığı sır değildi. Ermeniler iyi insanlardı. Daşnaklar komşu Tatar (Azerbaycan) köylerine ‘fedayi’ çeteleri vasıtasıyla taktik saldırılar düzenleyerek, Azerileri tepkiye zorladılar. Yaptıklarını geleceğin bağımsız Ermenistan’ı için, sadece Ermenilerin yaşadıkları topraklar hazırlamak arzusu ile açıkladılar. 1907-1912 arasında yaklaşık 500 bin Ermeni, İran ve Türkiye’den Rus işgali altında olan Kars’a göçtü. Oysa, Erivan ve Elizavetpol’u da içeren bu bölgede Azeriler yaşardı. Rus yetkililerin gözetiminde gerçekleşen bu uygulamanın neden olduğu sadece ilk savaşta her iki taraftan ölen sayısı 10 bini buldu.” Ermenilere bir destek de Amerikalılardan geldi. ABD Başkanı Woodrow Wilson (23) “Ermenistan’ın desteksiz var olamayacağı” savıyla, sınırlarının belirlenmesini, Amerikan koruması altına alınmasını istedi. Amerikan Senatosu’nun Ermenistan’ı mandası altına almayı reddetmiş olmasının nedeni “Ermeni meselesi”nin bir “Avrupa davası” olması.
“Yangına körükle gitmemek isterken…”
“Daha iyi örgütlü ve daha iyi silâhlı Ermeniler terörist yöntemlerine ilâveten, köyleri yakmak, Azerileri topraklarından sürmek gibi taktikler kullandılar. Propaganda makinesini de başarıyla kullandılar: Türkiye’deki katliamları ve Pan-İslamizme ilişkin makaleleri kullanarak Rus ve Batı basınının sempatisini kazandılar. Ancak aynı zamanda Ruslarla olan ilişkilerinde teröre ve rüşvete başvurmaktan çekinmedikleri gibi Hıristiyan dayanışmasını da suiistimal ettiler. Buna karşın, yasalara uymaktan yana olan Azeriler umutlarını Rus yöneticilerine bağlamayı sürdürdü. Azerilerin yaklaşan tehlikenin işaretlerini almalarına, Rus yetkililerin kışkırtmalarına karşın önlem almakta gecikmelerinin nedeni budur. İlk kurbanlar görüldüğünde Azeriler olanları kendilerine sakladılar, taviz verdiler hatta ölü sayılarını gerçek rakamların altında gösterdiler. Bu nedenledir ki, askerî olsun, siyasi ya da propaganda olsun, Azeriler ‘yangına körükle gitmemek isterlerken’ her sahada geç kaldılar.”
Öte yandan, 1914’te Osmanlı’ya karşı gönüllü kıtalar oluşturan Ermenilerin düş kırıklıkları da söz konusudur. 1918’den sonra kurulan bağımsız Ermenistan’ın ilk başbakanı, Daşnaksotun’un ileri gelenlerinden Katçaznuni’nin kelimeleriyle: “Biz içten içe Rusya’ya yönelmiştik. Sağlam temellere oturmamakla birlikte zafer sarhoşuyduk ve Çarlık hükümetinin sadık müttefiklerini ödüllendireceğinden, Türkiye’deki Ermeni bölgelerini ve Transkafkas Ermenistan’ını içeren bağımsız Ermenistan’ın kurulması için icazet vereceğinden emindik. Rüya alemindeydik. (24) İsteklerimizi dayattık, sorumsuz insanların boş lâflarına büyük anlamlar yükledik, kendi kendimizi öylesine uyutmuştuk ki, gerçeği algılayamadık, hayal alemine daldık. (25) Bölge valisinin sarayda söylediği herhangi bir söz kulaktan kulağa fısıldandı, birisi yazılan bir mektuptan bahsetti ve biz bunları taleplerimizin onaylanması, haklarımızın korunması olarak yorumladık. Oysa, konuşanlar profesyonel insanlardı ve sözleri her türlü yorumlanabilecek şekilde ayarlanmıştı. Ermeni halkının gücünü, siyasi ve askerî önemini, Ruslara gösterdiğimiz kolaylıkları abarttık. Mütevazı liyakatimizi abarttık, umutlarımızı, beklentilerimizi yükselttik.” (26)
Şubat ve Ekim 1917 Bolşevik devrimi, yeni bir perde açar. Aynı yıl Tiflis’te toplanan Ermeni Kongresi “Vilâyet-i Sitte”nin Rusya’ya ilhak etmesini ister. Ne ki, Bolşevikler, “Türk Ermenistanı”nın kendi kaderini kendisinin tayin etmesi gereği”ne karar verirler. Mayıs 1918’de iktidara geldiklerinde Daşnaksotun’un ilk icraatı Azerbaycan ve Türkiye’den toprak talep etmek olur. 1918-1920 Ermeni-Azeri savaşının sadece ilk yılında da 115 Azeri köyü yakılır, yedi bini aşkın insan ölür, Nahçıvan, Karabağ ve Zenzegur Azerileri göçmek zorunda kalırlar. Türkiye cephesine gelince: Daşnaksotun liderliğinin başarısız olma nedeni, “Denizden denize Büyük Ermenistan” kurmak gibi (”Denizden denize”den kasıt, Karadeniz-Akdeniz’dir) gerçek gücünü aşan bir hedef belirlemiş olmasıdır.
Amerikan Ermenileri…
Günümüzde ABD’de yaşayan bir milyon Ermeni’nin büyük çoğunluğu 1918’de bağımsızlığını ilân eden Rus Ermenistan’ından göçenlerin çocuklarıdır. Muhtelif isimler altında bini aşkın örgüt altında toplanmış bu insanların Prof. Volkan’ın saptadığı “seçilmiş travma”ları maalesef cinnete varan Türk düşmanlığıdır. Yeri gelmişken; günümüzdeki Ermeni nüfusunun üç milyonu başka ülkelerin topraklarında, üç milyonu Ermenistan’da olmak üzere altı milyon olduğu hesaplanmaktadır. 1914 yılında yapılan sayımda Osmanlı topraklarındaki Ermenilerin sayısı 1.221.850’ydi. İstanbul, Bursa, Kütahya ve Aydın’a tehcir edilenlerin toplam sayıları ise 167 bin 778.
1914 Çanakkale’de İngiliz denizaltıları Osmanlı zıhlılarını torpillemeye koyulurlar, Irak cephesinde yine İngilizler Basra’yı işgal ederler, Sina-Filistin cephesinde savaş devam etmektedir. Kafkas cephesinde doksan bin asker donarak ölürken, Karadeniz’de Rus donanması Trabzon’u, Hopa’yı topa tutar. 1915’in 25 Nisan’ında müttefikler Çanakkale’ye asker çıkartır, 13 Nisan’ında Ermeni alayları destekli Rus orduları Van’a, Muş’a, Bitlis’e girerler.
24 Nisan “Genocide” günü
İlk işlerinden birisi bölgeye bir Ermeni idare amiri atamaktır ki, varlık nedeni Amerikan Ermeni Gençlik Federasyonu’nun Daşnakların “en eşsiz yiğitliği” dediği 1894’ün “intikamını” almaktır. İzleyen katliamı betimlemeye kalem gitmez. Osmanlı yönetimi Azerileri hatırlatır bir tevazuuyla Ermeni Patriği’ne Müslüman kıyımına son verilmesi çağrısında bulunur, cevap gelmez. 24 Nisan 1915’te ülkedeki Ermeni örgütleri kapatılır, iki bin küsur yönetici tutuklanır ki, günümüzde “Ermeni Genocide” günü olarak yaşatılan gün, bu gündür. Yaklaşık bir ay kadar sonra çıkartılan iki maddelik MUVAKKAT KANUN’un tam metni ise şöyledir:
1) Vakt-i saferde ordu, kolordu ve fırka kumandanları ve bunların vekilleri ve müstakil mevki kumandanları ahali tarafından herhangi bir suretle evamir-i hükümete ve müdafaa-i memlekete ve muhafaza-i asayişe müteallik icraat ve tertibata karşı muhalefet ve silahla tecavüz ve mukavemet görürlerse hemen kuvay-i askeriye ile en şiddetli surette tedibat yapmaya ve tecavüz ve mukavemeti esasından imha etmeye mezun ve mecburdurlar. 2) Ordu, kolordu ve fırka kumandanları icabat-ı askeriyeye mebni veya casusluk ve hıyanetlerini hissettikleri karyeler ve kasabat ahalisini münferiden veya müctemian diğer mahallelere sevk ve iskan ettirebilirler.
27 Mayıs 1915 tarihli Muvakkat Kanun, 1 Haziran 1915 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanır ve yürürlüğe girer. Metnin hiçbir yerinde belirgin bir etnik grup belirtilmez, “tehcir” kelimesi bile yoktur. Göçmenlerin sevk, yerleştirme, geçim vb. ihtiyaçlarının karşılanması için tahsis edilen fon, sadece 1915-1916 yılında 255 milyon kuruş gibi bir meblağdır. Ne ki, cephede asker arpa yer, ordunun yegâne ulaşım vasıtası katırlar açlıktan kolonlarını kemirirlerken, hükümetin nakledilen Ermenilerin can ve mal güvenliklerinin, iaşe, ibate ve can güvenliklerinin sağlanmasına ilişkin emirlerinin çoğunlukla kağıt üstünde kalması kaçınılmaz olur. Kafileleri döner açlık vurur, döner yolların zor koşulları vurur, döner iklim şartları vurur, döner tifo, tifüs, çiçek vurur, döner Ermeni fedayilerinin yıllar yılı kan kusturduğu muhtelif aşiretler vurur; sonuç bir insanlık dramıdır ki, kahretmesine kahreder ama asla Ermeni kafilelerinin yerine, Türk ya da Kürt Müslüman kafilelerini görmek isteyecek kadar değil.
Orhan Pamuk’a gelince: Teessüf ettiğim, Pamuk’un Müslüman ve Türk kimliğinin son artıklarından kurtulma, Avrupalı düzene entegre olma azmi değil, bunu çok gördük. Teessüf ettiğim, Pamuk’un Batı medyası nezdinde inanılırlık ihdas etme çabası içinde Türkiye’yi Batı medeniyetinin anti-tezi olarak küçümsemesi de değil, bunu da çok gördük. Teessüf ettiğim, özetleyegeldiğim faciaya rağmen yaşayakalmakta başarılı olmaktan gayrı bir ayıbı olmayan Türkiye’nin şamar oğlanı yapılmasına seyirci kalmaktan öte yüreklendiriyor olması. Teessüf ettiğim, bir Türk yazarının başarısından duyduğum keyfi böylece boğazıma tıkarken, bu toprakların insanlarının Batı kamuoyu nezdindeki başarılarının hemen her zaman liyakat dışında birtakım pazarlıklara tabi olduğu şeklindeki sakatlayıcı duyguyu bir kez daha hortlatmış olması.
(23) 1856-1924
(24) Katchaznuni N., The Armenian Revolutionary Federation has nothing to do anymore, Baku, 1990, s. 12
(25) “We were befogged”
(26) “we were so mesmerized by ourselves that we didn’t understand the reality and fell into a reverie”
(27) Vartan Gregorian Professor of History, Brown University September, 1996.
BİTTİ
Yorumlar kapatıldı.