Alev Alatlı
Barış, hakikat ve adalet adına…” ibaresi 1894-96 yıllarında Türkiye’de görev yapan İngiliz Topçu Yüzbaşı Charles Boswell Norman’a ihtiramın ifadesidir.
Amerikan Ermeni Gençlik Federasyonu’nun 2003 yılında kaleme alınan bildirisi, “örgütün ilk yıllarındaki kaydadeğer başarıları hak aramak amaçlı barışcıl gösteriler olarak başlayan ancak kan ve kıyamla sonuçlanan Kumkapı ve Babı Ali eylemleri”dir demektedir, ancak, “Örgütün en eşsiz yiğitliği 1894 Sosun İhtilâlinde oynadığı rol”dür.
“Barış, hakikat ve adalet adına…”
1894, Büyük İstanbul Depremi’nin olduğu yıldır: “İstikameti ‘cenuptan şimale müteveccih’ gösterilen bu müthiş zelzele ‘Tercüman-ı Hakikat’ gazetesinin ertesi günkü nüshasına göre bir dakika kadar sürmüşse de, pek çok tahribat ve telefata sebep olmuştur.” Amerikan Ermeni Gençlik Federasyonu’nun Sosun İhtilâli dediği, 1894-96 arasında Bitlis vilâyetinde mukim Ermeni köylülerinin civarda yaşayan göçebe Kürt aşiretlerinin baskın ve yağmalarına karşı silâhlanıp karşı durmaları ve isyanın Hamidiye Alayları tarafından bastırılması hadisesidir. Bölgede Catherine Roth misali “incelemeler yapan” İngiliz elçilik görevlisi C. M. Hallward’ın tahminine göre olayda Hamidiye Alaylarının kılıçtan geçirdikleri Ermenilerin sayısı 8.000; bir diğer İngiliz’e, Yüzbaşı Charles Boswell Norman’a göre, dökülen kanın sorumluları “Son beş yılda Anadolu’da akan kandan doğrudan sorumlu olan Hunçak Komitesi”dir. Ne ki, Yüzbaşı Norman’ın “Anadolu’yu kana bulayan bu esef verici olayları Müslümanların Hıristiyanlara nedensiz saldırılarıymış gibi yapmak doğru değil… Olayları başlatanlar Ermenilerdir.” diye vurgulamış olması, İmparatorluğu yok etmeye azmetmiş Avrupa nezdinde hiçbir şeyi değiştirmez. Genç Topçu Yüzbaşı, İngiliz kamuoyunun olayların sadece “İngiliz meslektaşlarının isterik lâflarıyla süslenen Ermeni versiyonunu”(17) duyduklarını, yazıp çizilenlerin “yegâne amacının Ermenilerin tümüyle mazlum, Türklerin zalim canavarlar olduklarını kanıtlamak”(18) olduğunu, “barış, hakikat ve adalet adına Ermeni devrimcilerinin amaç ve hedeflerini”n(19) bilincine varmak, İngiltere’nin “Küçük Asya’daki karışıklıkların farkında olmadan desteklediği yaygın anarşist hareketin doğrudan sonucu”(20) olduğunu öğrenmesi gerektiğini haykırır. Yüzbaşının bir açıklaması da “İngiliz basınının sözde Sasun melazimi konusunda Ermeni yalancılar tarafından umutsuzca aldatıldıkları”(21) ve bu bağlamda hem Ermeni nüfusunun hem de zayiat sayısının olağanüstü abartıldığıdır: “Örneğin, 2.000 kişinin katledildiği söylenen Birecik’teki kayıp sayısı sadece beştir.”
Evet, bu topraklarda yaşananlar, haklı ya da haksız olma keyfiyetini aşan facialardır.
İstanbul’da canlı bombalar…
1890’da Tiflis’te örgütlenen bir diğer devrimci örgüt Hay Hegapohagan Daşnaksotun ya da “Ermeni Devrimci Federasyonu” İran, Türkiye, Rusya ve Avrupa’da faaliyet gösteren devrimcileri bir çatı altında birleştirmek amacıyla iki yılı aşkın bir süre çeşitli zamanlarda toplanır. Sonuçta verilen karar, Federasyon’un “tek amacının Türk Ermenilerinin bağımsızlığı” olduğu şeklindedir. Buna karşın Daşnak, sosyalist ideallerinden vazgeçmiş değildir. 1907 Sosyalist Enternasyonaline katılır. Amerikan Ermeni Gençlik Federasyonu’nun kaydadeğer başarı olarak ileri sürdüğü Kumkapı eylemi, 1895 Eylül’ünde 61. maddenin uygulanmasını talep eden göstericilerin Patrikhane’den başlattıkları yürüyüştür. İstanbul öğrenci birliklerinin ve esnafın da müdahalesi ile çatışmaya dönüşür. Ancak, Daşnakların en ses getiren eylemleri 1896 Ağustos’unda yabancı sermayeyi temsil eden Osmanlı Bankası’nın işgalidir. Yirmi-altı terörist, bankanın 150 çalışanını rehin alırlarken, Papken Suni isimli liderleri üzerindeki bombaların patlaması sonucu ölür. Aynı saatlerde Levon Nevruz ve arkadaşları Avrupa elçiliklerine dağıttıkları Ermeni Devrimci Federasyonu Merkez Komitesi imzalı bildirilerde 61. maddenin uygulanmasını talep etmektedirler. Teröristler, Rus ve Fransız elçiliklerinin himayesinde İstanbul’dan Fransız gemileriyle ayrılırlar.
Merhametten maraz doğarmış meğer…
“İncelikli” aydınlarımızın gönlünü bulandıran, “temkinli” aydınlarımıza “ürkek muhalefet şerhleri”yle yetinmelerini telkin eden bu kadim tesbitin ne yazık, ne kadar yazık ki, geçerli olduğu, 21 Temmuz 1905’te Sultan Abdülhamit’in Yıldız Camisi’nden çıktığı sırada uğradığı saldırıdır. “Machine infernale” denilen saatli bomba 26 kişinin parçalanarak ölmesine, 58 kişinin ağır yaralanmasına neden olurken, Galata Köprüsü, Tünel, Osmanlı Bankası, yabancı elçilikler ve Cercle d’orient (Büyük Kulüp) civarında 148 kilo patlayıcı Mélinite bulunur. Suikastı tertipleyenler “Ermeni Devrimci Federasyonu”na bağlı Rus uyruklu Troşak fraksiyonu devrimcileri, Belçika’nın Anvers şehrinden 29 yaşındaki Charles Eduard Jorris ve eşi Anna birlikte çalışırlar. Caniler yine Rus ve Fransızların himayesinde yurtdışına kaçırılırlar.
Türkiye’nin “Batılaştırmacı Aydın” tipolojisi (”zapadniki”)
Daha da elim olanı, parçalanmış insan ve at cesetlerinin ortasında nedeni kendinden menkul nefretin kör ettiği “ulusal” şairimiz Tevfik Fikret, canilere methiye düzer: “Bir lâhza-i teahhür”- “Bir anlık gecikme”
“Ey şanlı avcı, dâmını bîhûde kurmadın
“Attın fakat ne yazıklar ki vurmadın!
“Mâlik sesin o sevret-i ra’din-i gayza ki
“Her yerde hiss-i hakk-u halâsın muharriki!”
Mealen: “Ey şanlı avcı, tuzağını boşuna kurmadın; Attın fakat ne yazık ki vurmadın! Öyle bir hınçla, hiddetle gürlemekteki sesin, Her yerde harekete geçirir haklı duygusunu halâsın!” Yani? Yani, sağlık olsun dostum, bir dahaki sefere başarırsın!
Ve Ahmed Refik, “Abdülhamid ve Devr-i Saltanatı” isimli kitabının üçüncü cildi: “Nihayet hakikat tamamiyle meydana çıkarıldı: Osmanlı milletini Abdülhamid zulmünden kurtarmak için bu hareket-i kahramânânenin (kahramanca karşı çıkışın) Ermeni vatandaşlarımız tarafından icra olduğu anlaşıldı.”
Ve Başbakan Erdoğan’ın Surp Pırgiç Hastanesi Ermeni Vakfı Müzesi’ni açtığı haberini “’Bu müzedeki eserleri gören hiçbir göz, tarihimize şaşı bakamayacak. Yaşasın bu topraklardaki birlikteliğimiz.’ dedi.” başlığı altında veren RADİKAL gazetesi muhabirinin muhakemesini dumura uğrattığı gözlenen kör öfkesi: “Neredeydiniz bu güne kadar? ‘Yaşasın bu topraklardaki birlikteliğimiz. Yaşasın insanlığa örnek olan medeniyetimiz. Çok yaşasın Türkiye Cumhuriyeti.’ Başbakanımızın bu sözlerini sondan yorumlamak çok daha kolay. Yaşasın o Cumhuriyet ki komşu halkların kanı üzerine kurulmuş. Suriye ve Lübnan Şehidler Günü 6 Mayıs, aynı gün 1914 Abdülhamid Arap kurtuluş savaşçılarını ipe çekti. Rumların Bondos’tan başlayıp İzmir, İstanbul katliamlarına kadar, yetmedi bir de Kıbrıs işgali, Ermeni soykırımı, topraklarının boşaltılmasını, Kürtlerin katliamları, binlerce köy yakılma-boşaltmalar, saymakla bitmeyen kanlı tarihle kurulan Cumhuriyet. Bu kadarı yetmedi bir de ‘Örnek olan Cumhuriyet.’ Bunun neyi örnek?..”
Yaşam hakkını kendisininkinden başka her kavme tanımaya teşne ruh haline ihanet değilse, mazoşizm denilse gerek.
Türkiye’de “milli ve romantik bir edebiyat” yok diyen Renan haklı, Fransız oriyantalistin bilmediği ve herhalde sosyal-psikologlara düşen görev, alçaklık derecesinde “gayri-milli” Türk yazınını doğuran öz-nefretin nerede ve nasıl yeşerdiği?! Bu hususta bize ipuçlarını Rusya verir: “Orient” dedikleri ülkelerini Avrupa medeniyetinin anti-tezi olarak küçümseyen Batılılaştırmacı Rus aydınları: zapadniki. Tanımı, Türkiye’ye uyarlayarak veriyorum:
“Çoğu Osmanlı ricali (nomenklatura) kökenli varlıklı ailelerin İstanbul doğumlu çocuklarıydılar. Hepsinin Osmanlı düzenine adam yetiştirmek üzere oluşturulmuş kurumlardan ruhsatları vardı, bu bağlamda ve kaçınılmaz olarak sarayda yüksek mevkilerindeki hamilerine sadakatlerini sergilemekle yükümlendirilmişlerdi. Sivil ve askerî paşaların becerikli yardımcıları olarak, dış seyahatler yapmak ve Batı’nın gelişmiş dünyasını tanımak şansına sahiptiler. Batı düzenindeki karşıtlarına kendilerini ilerici liberaller ve Batılılaştırmacılar, hatta egemen gerici seçkinlerin arasında nasılsa yaşayakalmayı başaran, Şark despotlarının baskılarına dayanan muhalifler olarak takdim etmişlerdi. Batılı dostları, çoğunlukla iyi Fransızca konuşan, Batı kavramları ve teorik modelleri ile oynayan, iyi-giyimli ve kibar ve (sıradan Müslümanların mahzun ve bitkin yüzlerinin tam tersine) yüzlerinden tebessüm eksik olmayan “Türk liberal”lerine zaman geçtikçe daha çok ilgi duyar oldular. Osmanlı İmparatorluğu’nun yeni kuşağının Batılı seçkinler nezdinde inanılırlık ihdas etmeleri hayati bir gereklilikti. Çünkü neresinden bakılırsa bakılsın, Müslüman ve Türk kimliklerinin son artıklarından kurtulmaya ve kendilerini Avrupalı düzene entegre etmeye hazırlanıyorlardı. Son dönem Osmanlı oligarşisinin parçası ve olmazsa olmazı olmakla birlikte, halkın aşırı-eğitimli, kozmopolit, bireyci ve yaşam-tecrübesi yoksun gördüğü bu genç ve ayrıcalıklı grup, siyasi sorumluluk gerektiren mevkilere gelemedi, ancak iktidar emellerini yabancı ülkelere seyahat, öğrenim, elçiliklerde görev, basın gibi alanlarda politika yaparak tatmin etmek yoluna gittler. Bu reformcuların Osmanlı oligarşisinin çekirdeği ile paylaştıkları pek fazla bir şey yoktu, ancak toplumun ayrıcalıksız katmanlarından daha da uzaktılar ve çoğu Türkleri çok tembel, uşak ruhlu ve Batılı tüketicilerin sahip olduğu hayat standardına layık olamayacak kadar cahil buluyorlardı. Ayrıca, bireysel çıkarların önde geldiğine inanıyor, İstiklâl Savaşı’nı ve 1920’lerin ‘ütopik’ sosyal hedeflerini küçümsüyorlardı. Dostoyevski’nin 19 yüyzyıl Rus liberalleri için söylediklerinin çoğu bu reformcular için de geçerliydi: Ulusal topraklarından kopmuş (köksüz) hemen her türlü değer yargı sistemine şüpheyle yaklaşan, Türkiye’yi kendileri için kolay yaşanılabilen (yani Batılı ekonomilerin kendi zihinlerindeki varlıklı imajına uygun) bir ülke yapacak atak ve soyut ‘toplum mühendisliği’ rüyaları gören bir grup.”(22)
Pamuk’un “psikolojik yatırımı”
Dr. Vamik D. Volkan, kültür-birey ilişkilerini inceleyen ünlü psikoanalist Erik H. Erikson ekolünden, psikiyatri profesörü. Virginia Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne bağlı İnsan Zihni ve Beşeri İlişkiler Araştırmaları Merkezi’nin kurucusu ve direktörü. Washington Psikoanaliz Enstitüsü’nün ve Uluslararası Siyaset Psikolojisi Derneği’nin başkanı. Irkçılık ve soykırım psikolojisi üzerindeki çalışmaları nedeniyle çok sayıda ödülleri var ve bazıları Türkçeye çevrilmiş yirmi dörtten fazla kitabı var. Tarih, kültür, siyaset ve psikolojiyi harmanladığı “Düşman ve Müttefik İhtiyacı,” “Etnik Gurur ve Etnik Terör,” “Üçüncü Reich ve Bilinçaltı” gibi eserlerinin yanı sıra Atatürk ve Richard Nixon’un psiko-biyografilerini inceleyen kitapları var.
“Psikolojik yatırım” tanımı, Dr. Volkan’ın; bireyin kimliğini “hasım yaratmak” suretiyle idame ettirebildiği ruh halini anlatıyor. “Seçilmiş travma” insan klanlarının kendilerini gadre uğramış hissetmeleri hali. Bu ruh haline giren klanlar, seçtikleri olay ve olayları mitleştiriyor, kimliklerinin bir parçası haline getiriyor, seçtikleri bu travmaya karşı savunma geliştiriyor ve kuşaktan kuşağa aktarıyorlar. Mitleştirilen olayın/olayların tarihte yer almamış olması fark etmiyor; tersine, orijinal travma tarihi tek taraflı, sansasyonel bir metinle değiştiriyor. Örneğin, 24 Nisan “Ermeni Soykırım” günü gibi na-mevcut bir tarih, çeşitli ritüellerle yaşatılıyor ve perçinliyor. Böylece yaratılan “düşman” insanoğlunun tüm olumsuz niteliklerini içeren ve dolayısıyla “insan-olmayan” bir nesne şeklinde tahayyül ediliyor. Örneğin, Vakahn Dadrian isimli çağdaş Amerikan Ermeni bir yazar, Türkiye’deki Ermeni toplama kamplarından, Ermeni tutsaklar üzerinde Dr. Mengele usulü deneyler yaptığını hayal ederken, “iblis” kavramıyla özdeşleştirdiği Türklerin kayıpları hiçbir şekilde gündeme getirilemiyor.
Pamuk, Tevfik Fikret’in iyi bir örneğini teşkil ettiği zapadniki ahfadından bir yazar olarak, bireysel kimliğini idame ettirebilmek için: (1) “Şarklı, Müslüman, gerici, milliyetçi, muhafazakâr” bir Türkiye’yi “düşmanı” ilân etmek, (2) Avrupa/Amerika medeniyetinin anti-tezi olarak görmek suretiyle “seçilmiş travma”sını yaşatmayı sürdürmek, (3) Türkiye’ye ilişkin benzer görüşleri paylaşanlarla ittifak yapmak ve onlar tarafından kabul görmek, (4) Gadre uğramışlık, baskı altında bırakılmışlık duygusunu meşru kılmak için ülkeyi her fırsatta yermek (bkz; Radikal muhabiri) zorundadır.
(17) “the Armenian version of the disturbances embellished with the hysterical utterances of their English confreres”
(18) “for the avowed purpose of proving the Armenian to be a model of all meekness and the Turk a monster of cruelty”
(19) “in the interests of peace, of truth and of justice to point out the aims and objects of the Armenian Revolutionists”
(20) “the disturbances in Asia Minor are the direct outcome of a widespread anarchist movement of which she has been the unconscious supporter”
(21) “British correspondents, reporting on the “so-called Sassoun atrocities, were hopelessly duped by Armenian romancers”
(22) The Tragedy of Russian Reforms, Peter Reddaway Dmitri Glinski, s. 378-9
YARIN: 24 NİSAN “GENOCİDE” GÜNÜ
Yorumlar kapatıldı.